Piękno użyteczne. Okładziny ceramiczne sklepów rzeźniczych z początku XX wieku

- Dlaczego muszę zostawić te kafelki? - zapytał mnie właściciel lokalu, w którym dawniej mieścił się sklep rzeźniczy. Można było tam dostrzec oryginalny wystrój wnętrz, z widniejącymi na ścianach okładzinami ceramicznymi. - Czy to jest zabytek? - dziwił się mój rozmówca, w którego głosie wyczuwałam pretensję. Jego wątpliwości wydają się zrozumiałe. Zdobienie z ceramicznych płytek pochodzi, co prawda, z początku XX wieku, ale po latach uległo zniszczeniu i nosi wyraźne ślady licznych przeróbek. Czy w takim przypadku jest to rzeczywiście detal podlegający ustawowej ochronie konserwatora zabytków, czy też to tylko architektoniczna ciekawostka z ubiegłego wieku?

W trakcie mojej pracy jako Miejski Konserwator Zabytków w Gliwicach niejednokrotnie miałam do czynienia z podobnymi sytuacjami. Nierzadko byłam świadkiem, jak tego typu obiekty znikały z naszego otoczenia. A szkoda, bo nie są tak widoczne, jak detale zewnętrzne. Ukryte w mieszkaniach, sklepach, na klatkach schodowych są, niestety, narażone na niekorzystne przeobrażenia czy wręcz całkowity demontaż. Na domiar złego secesyjne kafle na ścianach sieni w przedwojennych kamienicach czy okładziny ceramiczne dawnych sklepów rzeźniczych nie mieszczą się w potocznym pojęciu „zabytek". To przecież nie pałac, kamienica czy przynajmniej rzeźba.

Co robić? Często jedynym sposobem ratowania takich materialnych śladów przeszłości jest ich dokumentowanie, opisywanie, uwiecznianie w kadrze z myślą o zachowaniu „Adfuturam rei memoriam". Mam nadzieję, że niniejsza praca pozwoli ocalić od zapomnienia to trudne i kłopotliwe, często niedostrzegane piękno.

SPIS TREŚCI:

Wstęp

Zarys historii ceramiki w architekturze

Ceramika z początku XX wieku w sklepach śląskich

Stan badań

Producenci, dostawcy

Analiza wariantów plastycznych

Zakończenie

Katalog

Obiekty zachowane

Bielsko-Biała

Bytom

Cieszyn

Gliwice

Katowice

Mysłowice

Racibórz

Ruda Śląska

Rybnik

Sośnicowice

Tarnowskie Góry

Wielowieś

Zabrze

Obiekty utracone

Bytom

Gliwice

Katowice

Tworóg

Zabrze

Podziękowania

Bibliografia

Słowniczek

Summary

Zusammenfassung

secesja ceramika kafle śląsk