Osiedle Urzędnicze w Krakowie. Urbanistyka i Architektura 1924-1942
Opis
Osiedle Urzędnicze jest jednym z najmniej znanych dzieł krakowskiej urbanistyki okresu międzywojennego. Również wzniesione w jego obrębie budynki nie zaliczają się do znanych dzieł krakowskiej architektury — ani te przedwojenne ani te powojenne. Nawet jego nazwa została niemal całkowicie zapomniana i obecnie niewielu mieszkańców Krakowa ją ma, a jeszcze mniej kojarzy z jego faktyczną lokalizacją. Tymczasem, zarówno urbanistykę, jak i architekturę Osiedla Urzędniczego cechowały — i do pewnego stopnia nadal cechują — rozliczne, poważne walory. Chociaż w znacznej mierze zostały one już utracone, zasługują na przypomnienie i omówienie, a przede wszystkim na poznanie i zbadanie.
Książka dotyczy rejonu dawnego Osiedla Urzędniczego w Krakowie jako dzieła urbanistyki oraz zbioru dzieł architektury.
SPIS TREŚCI
1. Wstęp 13
1.1. Wybór tematu 13
1.2. Zakres opracowania — czasowy, terytorialny, merytoryczny oraz tło statystyczne 14
1.3. Stan badań 17
1.4. Źródła 19
1.5. Układ opracowania 21
1.6. Uwagi dodatkowe 22
2. Geneza i tło powstania Osiedla Urzędniczego 25
2.1. Rozwój urbanistyczny miasta w latach 1900-1939 25
2.1.1. Kraków u progu XX wieku. Starania o powiększenie miasta 25
2.1.2. Powstanie Wielkiego Krakowa 27
2.1.3. Rozwój urbanistyczny Krakowa w okresie międzywojennym 31
2.2. Przyłączenie rejonu Osiedla Urzędniczego do miasta 36
2.2.1. Obszar dworski (folwark) Piaski 36 2.2.2. Gmina Grzegórzki i Piaski 39
2.3. Towarzystwo Osiedli Urzędniczych w latach 1921-1939 43
2.3.1. Problemy mieszkaniowe urzędników odrodzonego państwa 43
2.3.2. Założenie Towarzystwa Osiedli Urzędniczych 46
2.3.3. Starania TOU o pozyskanie gruntów pod zabudowę 50
2.3.4. Dalsza działalność Towarzystwa Osiedli Urzędniczych 55
3. Urbanistyka Osiedla Urzędniczego 1924-1939 63
3.1. Opis i analiza planu regulacyjnego Osiedla Urzędniczego z 1924 roku 63
3.1.1. Rysunek planu osiedla 63 3.1.2. Teren przyszłego osiedla 64
3.1.3. Charakterystyka planu 66
3.1.4. Rozplanowanie Osiedla Urzędniczego — podsumowanie 69
3.2. Twórca planu Osiedla Urzędniczego — Marian Lenk 73
3.3. Plan Osiedla Urzędniczego a inne plany rejonu 77
3.3.1. Plan osiedli Oficerskiej Spółdzielni Mieszkaniowej 77
3.3.2. Plan „Terytoriów" 79
3.3.3. Pozostałe plany w sąsiedztwie Osiedla Urzędniczego 83
3.3.4. Nowa dzielnica — zespół osiedli północno-wschodniego Krakowa 86
3.4. Realizacja planu Osiedla Urzędniczego 88
3.4.1. Początki realizacji 88
3.4.2. Postępy zabudowy 91
3.4.3. Próby przyśpieszenia procesu zabudowy 93
3.4.4. Rzeki i przeprawy 95
3.4.5. Komunikacja publiczna 99
3.4.6. Drogi, infrastruktura oraz inne powiązania osiedla z centrum miasta 101
4. Architektura Osiedla Urzędniczego 1925-1942. Opis i analiza projektów i realizacji na parcelach TOU od 1 do 78 111
4.1. Parcela TOU nr 1. Dom przy ulicy Olszyny 1 i dzisiejszej ulicy Narzymskiego 2 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 2) 113
4.2. Parcela TOU nr 2 119 4.3. Parcela TOU nr 3 120
4.4. Parcela TOU nr 4 120 4.5. Parcela TOU nr 5 120
4.6. Parcela TOU nr 6 121 4.7. Parcela TOU nr 7 121
4.8. Parcela TOU nr 8. Dom przy dzisiejszej ulicy Lesistej 8 (adres przed 1939: ulica Olszyny 4 lub ulica Olszyny Boczna, bez numeru) 121
4.9. Parcela TOU nr 9. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego 18 125
4.10. Parcela TOU nr 10 127 4.11. Parcela TOU nr 11 128 4.12. Parcela TOU nr 12 128
4.13. Parcela TOU nr 13. Dom przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego 8 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 6) 128
4.14. Parcela TOU nr 14. Dom przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego 5 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 15a) 133
4.15. Parcela TOU nr 15. 139
4.16. Parcela TOU nr 16. Dom przy dzisiejszej ulicy Krynicznej 5 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 15b) 139
4.17. Parcela TOU nr 17. Dom przy dzisiejszej ulicy Krynicznej 7 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 15c lub ulica Brodowicza 17a) 143
4.18. Parcela TOU nr 18. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Krynicznej (adres przed 1939: prawdopodobnie ulica Brodowicza 15d) 145
4.19.-20. Parcele TOU nr 19 i 20. Dom przy dzisiejszej ulicy Lotniczej 6 (adres przed 1939: ulica Lotnicza 6) 148
4.21.-22. Parcele TOU nr 21 i 22. Dom przy dzisiejszej ulicy Lotniczej 4 i 4a (adres przed 1939: ulica Lotnicza 4) 152
4.23. Parcela TOU nr 23 161
4.24. Parcela TOU nr 24 161
4.25. Parcela TOU nr 25 161
4.26. Parcela TOU nr 26. Dom przy dzisiejszej ulicy Nadbrzeżnej 3 (adres przed 1939: ulica Nadbrzeżna 3) 162
4.27. Parcela TOU nr 27 166
4.28. Parcela TOU nr 28 167
4.29. Parcela TOU nr 29 167
4.30. Parcela TOU nr 30 167
4.31. Parcela TOU nr 31. Dom przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego 13 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 15) 168
4.32. Parcela TOU nr 32. Dom przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego 15 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 17) 171
4.33. Parcela TOU nr 33. Dom przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego 17 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 19) 174
4.34. Parcela TOU nr 34 178
4.35. Parcela TOU nr 35 179
4.36. Parcela TOU nr 36 179
4.37.-38. Parcele TOU nr 37 i 38. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego (adres przed 1939: ulica Brodowicza) 179
4.39. Parcela TOU nr 39. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Raciborskiego (adres przed 1939: prawdopodobnie ulica Brodowicza boczna) 181
4.40. Parcela TOU nr 40. Dom przy dzisiejszej ulicy Raciborskiego 15 (adres przed 1939: ulica bez nazwy / ulica Brodowicza boczna / boczna Drogi do Rakowic / ulica tymczasowo zwana Dworska, bez numeru) 183
4.41. Parcela TOU nr 41. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Raciborskiego (adres przed 1939: prawdopodobnie ulica Brodowicza boczna) 188
4.42. Parcela TOU nr 42. Dom przy dzisiejszej ulicy Raciborskiego 19 (adres przed 1939: ulica Lotnicza 30) 190
4.43. Parcela TOU nr 43 4.44. Parcela TOU nr 44. Dom przy dzisiejszej ulicy Lotniczej 24 (adres przed 1939: ulica Lotnicza 24) 195
4.45.-46. Parcele TOU nr 45 i 46. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Lotniczej (adres przed 1939: prawdopodobnie ulica Lotnicza 20 i 22) 200
4.47. Parcela TOU nr 47 201
4.48. Parcela TOU nr 48. Dom przy dzisiejszej ulicy Lotniczej 16 (adres przed 1939: ulica Lotnicza 16) 202
4.49. Parcela TOU nr 49. Dom przy dzisiejszej ulicy Lotniczej 14b (adres przed 1939: ulica Lotnicza 14b) 207
4.50. Parcela TOU nr 50. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Lotniczej (adres przed 1939: prawdopodobnie ulica Lotnicza 14 lub 14a) 211
4.51. Parcela TOU nr 51. Dom przy dzisiejszej ulicy Lotniczej 12 oraz wcześniejszy niezrealizowany projekt domu (adres przed 1939: ulica Lotnicza 12) 211
4.52. Parcela TOU nr 52 217
4.53.-54. Parcele TOU nr 53 i 54 21 4.55. Parcela TOU nr 55. Dom przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego 22 i obecnej ulicy Lesistej 1 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 14) 218
4.56. Parcela TOU nr 56 22 4.57. Parcela TOU nr 57 224
4.58. Parcela TOU nr 58 224
4.59. Parcela TOU nr 59 225 4.60. Parcela TOU nr 60. Dom przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego 28 (adres przed 1939: ulica Brodowicza 22) 225
4.61.-64. Parcele TOU nr 61 i 62 oraz 63 i 64. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Narzymskiego (adres przed 1939: prawdopodobnie ulica Brodowicza 24, 26, 28, 30) 232
4.65. Parcela TOU nr 65. Dom przy dzisiejszej ulicy Wereszyckiego 1 (do 2017: ulica Kajty 1) i dzisiejszej ulicy Raciborskiego oraz wcześniejszy niezrealizowany projekt domu (adres przed 1939: ulica Brodowicza 32) 233
4.66. Parcela TOU nr 66. Niezrealizowany projekt domu przy dzisiejszej ulicy Raciborskiego (adres przed 1939: ulica bez nazwy / ulica Brodowicza boczna) 239
4.67. Parcela TOU nr 67 241
4.68. Parcela TOU nr 68. Nieistniejący dom przy dzisiejszej ulicy Olszyny 14 (adres przed 1939: ulica Olszyny 14) 241
4.69. Parcela TOU nr 69. Nieistniejący dom przy dzisiejszej ulicy Olszyny 13 (adres przed 1939: ulica Olszyny 13) 245
4.70. Parcela TOU nr 70. Dom przy dzisiejszej ulicy Olszyny 12 (adres przed 1939: ulica Olszyny 12) 251
4.71.-72. Parcele TOU nr 71 i 72. Dom przy dzisiejszej ulicy Olszyny 11 (adres przed 1939: ulica Olszyny 11) 255
4.73. Parcela TOU nr 73 261
4.74. Parcela TOU nr 74 262
4.75.-76. Parcele TOU nr 75 i 76. Dom przy dzisiejszej ulicy Olszyny 9 (adres przed 1939: ulica Olszyny 9) 262
4.77. Parcela TOU nr 77. Dom przy dzisiejszej ulicy Lesistej 5 (adres przed 1939: ulica Olszyny Boczna, ulica Olszyny 5) 269
4.78. Parcela TOU nr 78. Dom przy dzisiejszej ulicy Olszyny 8 (adres przed 1939: ulica Olszyny 8) 274
5. Domy Osiedla Urzędniczego. Synteza i podsumowanie 281
5.1. Efekty realizacji domów — dane liczbowe 281 5.2. Typy zabudowy 282
5.3. Inwestorzy i mieszkańcy 283
5.4. Życie codzienne w przestrzeni Osiedla Urzędniczego 288
5.5. Architekci i budowniczowie 297
5.6. Projekty 307
5.7. Prawo budowlane Drugiej Rzeczpospolitej 310
5.8. Krakowski urząd budowlany 311
5.9. Realizacja domów 314
5.10. Trwałość domów: zastosowane konstrukcje i materiały 316
5.11. Użyteczność domów: rozplanowanie i układ funkcjonalno--przestrzenny 320
5.12. Piękno domów: forma architektoniczna, stylistyka, detal 322
5.13. Ekonomia: koszty realizacji i wartość materialna domów 326
5.14. Stan zachowania budynków — forma, funkcja, konstrukcja 330
5.15. Zestawienie podstawowych danych dotyczących domów Osiedla Urzędniczego oraz ich architektów i budowniczych 331
5.16. Osiedle Urzędnicze w Krakowie na tle podobnych dzieł w Drugiej Rzeczpospolitej 346
6. Zarys przemian funkcjonalno-przestrzennych i architektonicznych obszaru Osiedla Urzędniczego po 1939 roku 357
6.1. Osiedle Urzędnicze w czasie wojny: 1939-1945 357
6.2. Rozwój Osiedla Urzędniczego po II wojnie światowej, do około 1961 roku 362
6.3. Przemiany rejonu dawnego Osiedla Urzędniczego od około 1961 do 1989 roku 371
6.4. Rejon dawnego Osiedla Urzędniczego od 1989 roku do chwili obecnej (2020 r.) 378
7. Wnioski i zakończenie 383
Literatura 387
Indeks osobowy 397
Streszczenie 40
Abstract 409
Mapa poglądowa: Osiedle Urzędnicze w Krakowie 1924 • 1939/1942 • 2020
Dane techniczne
Autor | Maciej Motak |
Wydanie | 2 uzupełnione i rozszerzone, 2020 |
Liczba stron | 410 |
Ilustracje | 268 czarno białe i kolorowe |
Okładka | miękka ze skrzydełkami |
Format | B5 |