Teoria i praktyka planowania przestrzennego. Urbanistyka Europy

Podręcznik akademicki zawiera kompendium wiedzy z zakresu urbanistyki, planowania przestrzennego i gospodarki przestrzennej. Przedstawiono w nim teoretyczne podstawy planowania przestrzennego wsparte licznymi przykładami z praktyki planistycznej, pochodzącymi z krajów Europy Zachodniej i Północnej oraz Polski, a także realizacjami urbanistycznymi. Prezentowane przykłady omawiane są na tle procesów typowych dla kształtowania się systemów osadniczych w Europie oraz struktur przestrzennych miast. Podręcznik jest bogato ilustrowany. Zamieszczone fotografie ukazują formy zabudowy oraz charakterystyczne zachowania w środowisku zurbanizowanym.

SPIS TREŚCI

Tożsamość miast europejskich .......................................................................................................... 51
Komunikacja w miastach .................................................................................................................... 52
Osiedla mieszkaniowe ......................................................................................................................... 53
Miasta małe i średniej wielkości ........................................................................................................ 56
Metropolie europejskie ....................................................................................................................... 58
2. Definicja miasta i jego struktury przestrzennej .............................................................................. 60
Miasto jako organizm żywy ................................................................................................................ 60
Miasto jako jednostka osadnicza ....................................................................................................... 62
Prawna struktura miasta ..................................................................................................................... 64
Funkcjonalna struktura miasta .......................................................................................................... 65
Odczytywanie w przestrzeni miasta struktur społecznych ........................................................... 68
Fizjonomia miasta ............................................................................................................................... 73
3. Struktura przestrzenna Helsinek ....................................................................................................... 80
Historia miasta ..................................................................................................................................... 80
Administracyjne znaczenie Helsinek ................................................................................................ 81
Centrum i śródmieście Helsinek ....................................................................................................... 82
Strefa pozaśródmiejska ....................................................................................................................... 84
Struktura społeczna w przestrzennym zagospodarowaniu Helsinek .......................................... 85
Struktura fizjonomiczna Helsinek .................................................................................................... 87
Rozdział III
ROZWÓJ STRUKTUR OSADNICZYCH .......................................................................................... 91
1. Urbanizacja ........................................................................................................................................... 91
Proces urbanizacji ................................................................................................................................ 91
Cechy i różnorodność urbanizacji ..................................................................................................... 95
2. Suburbanizacja ..................................................................................................................................... 97
Cechy procesu suburbanizacji ............................................................................................................ 97
Przyczyny suburbanizacji ................................................................................................................... 99
Suburbanizacja w Stanach Zjednoczonych ..................................................................................... 100
Suburbanizacja w Europie ................................................................................................................. 101
Suburbanizacja w Polsce ..................................................................................................................... 104
3. Dezurbanizacja ..................................................................................................................................... 106
Różne ujęcie procesu dezurbanizacji ................................................................................................ 106
Dezurbanizacja form zagospodarowania i kierunki jej rozwoju .................................................. 107
Negatywne skutki dezurbanizacji zagospodarowania .................................................................... 112
Rozdział IV
ROZWÓJ W ŚRODOWISKU ZAMIESZKANIA I PRAWA ROZWOJU ................................... 115
1. Właściwości rozwoju struktur przestrzennych ............................................................................... 115
Rozwój .................................................................................................................................................. 115
Rozwój struktur wielokrotnie złożonych ........................................................................................ 116
Cechy i organizacja struktur przestrzennych ................................................................................... 117
Ład w przestrzeni ................................................................................................................................ 117
Rozwój struktur przestrzennych ....................................................................................................... 118
2. Rozwój ilościowy i jakościowy ........................................................................................................... 119
Rozwój ilościowy ................................................................................................................................. 119
Rozwój jakościowy .............................................................................................................................. 119
3. Rozwój spontaniczny i kreowany ...................................................................................................... 120
Współzależność rozwoju spontanicznego i kreowanego .............................................................. 120
Pytania i kryteria istotne w rozwoju struktur budowlanych .......................................................... 122
4. Rozwój zrównoważony ...................................................................................................................... 124
Motywy i kierunki rozwoju zrównoważonego ................................................................................ 124
Kierunek zrównoważonego rozwoju w Polsce ............................................................................... 126
Program trwałego i harmonijnego rozwoju – przykład miasta Malmö ...................................... 129

Prawo otwartości systemu .................................................................................................................. 139
Prawo koncentracji .............................................................................................................................. 143
Prawo nierównomierności rozwoju podsystemów ........................................................................ 148
Prawo minimalizacji wysiłku .............................................................................................................. 151
Prawo sukcesji ...................................................................................................................................... 153
Prawo dyfuzji zagospodarowania ...................................................................................................... 155
Inne prawa rozwoju ............................................................................................................................. 157
Rozdział V
POLITYKA PRZESTRZENNA W ROZWOJU ZAGOSPODAROWANIA ŚRODOWISKA
ZAMIESZKANIA .................................................................................................................................... 159
1. Zakres i instrumenty polityki przestrzennej .................................................................................... 159
Istotne cechy polityki .......................................................................................................................... 159
Tworzenie prawa miejscowego .......................................................................................................... 159
Inwestycje komunalne ......................................................................................................................... 160
Gospodarka nieruchomościami ........................................................................................................ 160
Lokalne podatki i opłaty ..................................................................................................................... 161
Marketing urbanistyczny ..................................................................................................................... 161
Okresowe oceny stanu zagospodarowania ...................................................................................... 162
2. Definicja polityki przestrzennej ......................................................................................................... 162
3. Cechy polityki przestrzennej realizowanej w Polsce ...................................................................... 164
Założenia systemowe polityki przestrzennej ................................................................................... 164
Dalekowzroczność polityki przestrzennej ....................................................................................... 166
4. Strategia rozwoju gminy ..................................................................................................................... 167
Pytania stawiane w strategii rozwoju ................................................................................................ 167
Zakres celów w strategii rozwoju ...................................................................................................... 167
Wyzwania strategiczne ........................................................................................................................ 168
5. Berlin ― przykład polityki przestrzennej w dziejach miasta ......................................................... 170
Polityka przestrzenna nazistowskich Niemiec w Berlinie ............................................................. 170
Polityka przestrzenna Berlina po zakończeniu wojny .................................................................... 172
Polityka przestrzenna w podzielonym Berlinie ............................................................................... 173
Polityka przestrzenna w połączonum Berlina ................................................................................. 175
Rozdział VI
PLANOWANIE PRZESTRZENNE .................................................................................................... 179
1. Planowanie jako działanie kreowane ................................................................................................ 179
Cechy i zakres planowania .................................................................................................................. 179
Planowanie instytucjonalne ................................................................................................................ 180
Wizja i cele w planowaniu .................................................................................................................. 181
2. Planowanie struktur fizycznych ......................................................................................................... 181
Zakres planowania przestrzennego .................................................................................................. 181
Planowanie antycypacyjne ― wizjonerskie ...................................................................................... 183
Planowanie śledzące regulująco-konserwujące ............................................................................... 184
Planowanie śledząco-operacyjne ....................................................................................................... 184
Planowanie jako proces ciągły ........................................................................................................... 185
Planowanie antycypacyjne wskazujące kierunki rozwoju przestrzennego regionu metropoli-
talnego Helsinek .................................................................................................................................. 185
Powiązania transgraniczne w rozwoju miast w Regionie Øresund .............................................. 200
3. Przesłanki teoretyczne kształtowania skutecznych systemów planowania ................................. 208
Teoretyczne zasady skutecznego planowania .................................................................................. 208
Sterowanie rozwojem przestrzennym ............................................................................................... 209
4. Typy aktów planowania ...................................................................................................................... 211
Akty planowania przestrzennego ...................................................................................................... 211
Rodzaje aktów planowania przestrzennego .....................................................................................211

5. Planowanie przestrzenne w krajach Europy Zachodniej .............................................................. 214
Podstawy zachodnioeuropejskiego planowania przestrzennego .................................................. 214
Zakres ustaleń wiążących w planach zagospodarowania przestrzennego .................................. 215
Prawodawstwo planistyczne ............................................................................................................... 216
Planowanie wspomagające ................................................................................................................. 217
6. System planowania przestrzennego w Polsce .................................................................................217
Ustawowe podstawy planowania przestrzennego w Polsce .......................................................... 217
Poziomy planowania przestrzennego i związane z nimi akty planistyczne ................................. 218
Fazy przygotowania projektu planu miejscowego .......................................................................... 222
Zawartość dokumentu planu i procedura sporządzania planu miejscowego ............................. 222
7. Planistyczny proces w powstawaniu miasta Espoo ........................................................................ 223
Historia kształtowania się miasta Espoo ......................................................................................... 223
Planowanie przestrzenne na terytorium Espoo .............................................................................. 226
Rozdział VII
PRACA W ŚRODOWISKU ZAMIESZKANIA ................................................................................ 235
1. Kierunki zmian w strukturze pracy .................................................................................................. 235
Antropocentryczne i ekologiczne postrzeganie pracy ................................................................... 235
Sektory gospodarcze ........................................................................................................................... 236
Działy gospodarcze ............................................................................................................................. 238
Europejska Klasyfikacja Działalności (EKD) ................................................................................. 238
2. Rynek pracy .......................................................................................................................................... 238
Przestrzenne konsekwencje zmian w strukturze wykonywanej pracy ......................................... 238
Koncepcje przyszłościowe wykonywanej pracy ............................................................................. 240
3. Produkcja i jej przestrzenne uwarunkowania .................................................................................. 242
Przestrzenna organizacja produkcji .................................................................................................. 242
Teoria Christallera ................................................................................................................................ 243
Pasmowo-węzłowy region ekonomiczny Löscha ........................................................................... 244
Użyteczność teorii ekonomicznych w planowaniu przestrzennym ............................................. 244
Znaczenie transportu w przestrzeni pracy ....................................................................................... 245
Przemysł w mieście ............................................................................................................................. 249
Tereny poprzemysłowe ....................................................................................................................... 252
4. Przekształcenie gospodarczego profilu miasta oraz aglomeracji Manchesteru i Bilbao .................... 260
Kierunkowy program przekształceń miasta oraz aglomeracji Manchesteru .............................. 260
Efekty realizacyjne w mieście oraz aglomeracji Manchesteru ...................................................... 262
Przekształcenie gospodarczego profilu miasta oraz aglomeracji Bilbao .................................... 267
5. Usługi i ich przestrzenne uwarunkowania ....................................................................................... 271
Definicja usług ..................................................................................................................................... 271
Usługi dla ludności .............................................................................................................................. 275
Usługi socjalne i komercyjne ............................................................................................................. 276
Usługi w miejscu zamieszkania ......................................................................................................... 278
Usługi handlu, gastronomii i rzemiosła ........................................................................................... 281
Centrum Tapioli w mieście Espoo ................................................................................................... 287
Usługi turystyki .................................................................................................................................... 292
Rozdział VIII
ODNOWA MIAST ................................................................................................................................... 295
1. Odnowa miast w świetle zrównoważonego rozwoju ..................................................................... 295
Nowe wyzwania i problemy rozwojowe ........................................................................................... 295
Wyjaśnienie pojęcia „odnowa miasta” .............................................................................................. 296
Nowe wyzwania rozwojowe ............................................................................................................... 297
Odnowa miast jako czynnik reurbanizacji ....................................................................................... 298
Innowacyjny program odnowy Barcelony ....................................................................................... 301

2. Przestrzeń dobrem ograniczonym .................................................................................................... 309
Wymóg oszczędnego gospodarowania przestrzenią ...................................................................... 309
Idea miasta spójnego ........................................................................................................................... 309
Lizbona ― działania na rzecz budowy miasta spójnego ............................................................... 310
Przekształcanie zagospodarowania Monachium w budowie miasta zwartego .......................... 318
Założenia i korzyści wynikające z kreacji miasta zwartego ........................................................... 325
3. Zasoby budowlane w procesie odnowy ........................................................................................... 326
4. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych ........................................................................................ 329
Cechy rewitalizacji ............................................................................................................................... 329
Warunki dofinansowania programu rewitalizacji ............................................................................ 335
Ocena działań rewitalizacyjnych ....................................................................................................... 336
5. Modernizacja osiedli mieszkaniowych ............................................................................................. 336
Problemy modernizacji osiedli mieszkaniowych ............................................................................ 336
Przykładowe realizacje modernizacji osiedli mieszkaniowych ..................................................... 340
Modernizacja osiedli mieszkaniowych w Polsce ............................................................................. 344
Rozdział IX
PROBLEMY PLANISTYCZNE PRZEBUDOWY ŚRÓDMIEŚĆ ................................................ 349
1. Śródmieście jako forma urbanistyczna ............................................................................................. 349
Geneza powstawania śródmieść ........................................................................................................ 349
Geneza śródmiejskiej formy urbanistycznej .................................................................................... 350
Centrum miasta a jego śródmieście .................................................................................................. 353
Przekształcenia śródmieść w mieście podzielonym na strefy funkcjonalne ............................... 356
Konflikty występujące na obszarze śródmieścia ............................................................................. 360
Delimitacja obszaru śródmieścia ....................................................................................................... 361
Delimitacja śródmieścia Brukseli ...................................................................................................... 364
2. Planistyczne możliwości przebudowy śródmieść ........................................................................... 368
Teoretyczne podstawy i zasady przekształcania śródmieść .......................................................... 368
Etapowanie procesu przebudowy śródmieścia ............................................................................... 370
Przebudowa układu transportowego w śródmieściu ..................................................................... 373
Przywrócenie walorów śródmiejskich Drezna ................................................................................ 376
Hamburg – Hafen City – plan poszerzenia obszaru śródmiejskiego .......................................... 383
Stuttgart – program transportowy w rozwoju miasta i śródmieścia ............................................ 395
3. Zabytki urbanistyki .............................................................................................................................. 401
Pojęcie zabytku urbanistyki ................................................................................................................ 401
Ochrona dziedzictwa kulturowego ................................................................................................... 402
4. Sanacja i modernizacja małych i średniej wielkości miast w Niemczech .................................... 413
Małe i średnie miasta jako problem urbanistyczny ........................................................................ 413
Zabytek urbanistyki w programach modernizacji małych i średnich miast ............................... 415
Rewitalizacja zachowawcza ................................................................................................................ 419
Rewitalizacja miast małych i średnich w nowych landach ............................................................. 422
Rozdział X
PRZESTRZENIE PUBLICZNE W MIEŚCIE .................................................................................. 427
1. Przestrzenie publiczne w systemie infrastruktury miejskiej .......................................................... 427
Przestrzenie wspólnie użytkowane ................................................................................................... 427
Przestrzeń społeczna i publiczna ...................................................................................................... 428
Strefa publiczna w mieście ................................................................................................................. 428
2. Przestrzenie publiczne o walorach kulturowych .............................................................................431
Kulturowe interakcje użytkowników w przestrzeniach publicznych ........................................... 431
Warunki powstawania przestrzeni kulturowych .............................................................................. 432
Ciągłość kulturowych przestrzeni publicznych ............................................................................... 436
Zachowania społeczne i estetyka przestrzeni kulturowych ........................................................... 438

3. Przestrzenie publiczne w Paryżu i w nowych miastach pod Paryżem ........................................ 444
Geneza paryskich przestrzeni publicznych ..................................................................................... 444
Przestrzenie publiczne w nowych miastach pod Paryżem ............................................................ 453
Przekształcenia w przestrzeniach publicznych historycznego Paryża ........................................ 463
4. Zieleń w systemie przestrzeni publicznych i jako tworzywo w procesie odnowy środowiska
zurbanizowanego ................................................................................................................................. 476
Ogród jako przestrzeń publiczna ...................................................................................................... 476
Tereny aktywne biologicznie .............................................................................................................. 480
Rola użytkowa zieleni miejskiej ......................................................................................................... 482
Walencja ― Ogrody Turii ................................................................................................................... 483
Międzynarodowa Wystawa Budownictwa IBA ― Emscher Park w Zagłębiu Ruhry ............... 490
5. Detal urbanistyczny w planowaniu przestrzennym ........................................................................ 495
Wyjaśnienie pojęcia ............................................................................................................................. 495
Formy detalu urbanistycznego .......................................................................................................... 495
Oslo ― detal urbanistyczny w przestrzeniach publicznych otwartych ku wodzie ..................... 500
6. Infrastruktura techniczna w przestrzeniach publicznych .............................................................. 505
Ogólna charakterystyka infrastruktury technicznej ........................................................................ 505
Organizacja przestrzenna infrastruktury technicznej .................................................................... 507
System infrastruktury komunikacyjnej ............................................................................................. 509
System infrastruktury sanitarnej ........................................................................................................ 519
System infrastruktury energetycznej ................................................................................................. 520
Rozdział XI
ZAGADNIENIE MIESZKALNICTWA W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM ................ 523
1. Wybrane problemy polityki mieszkaniowej ..................................................................................... 523
Wyzwania i tezy dla polityki mieszkaniowej .................................................................................... 523
Cele polityki mieszkaniowej ............................................................................................................... 524
Polityka mieszkaniowa Wiednia ........................................................................................................ 526
Polityka mieszkaniowa w Szwecji ...................................................................................................... 529