Książka s. Anny Tejszerskiej to efekt olbrzymiej pracy i pasji badawczej, dzieło o ważkich walorach poznawczych, które znacznie wzbogaca naszą wiedzę o architekturze polskiej XX wieku. Zarysowany w tekście obraz budownictwa kościelnego lat międzywojennych na ziemiach polskich ukazuje twórcze poszukiwania dużego grona polskich architektów, wśród których odnajdujemy tak znaczące postacie, jak Jan Sas-Zubrzycki, Stefan Szynel, Oskar Sosnowski, Zdzisław Mączeński czy Adolf Szyszko-Bohusz. Z jednej strony twórców dojrzałych, o ugruntowanej pozycji, z drugiej zaś strony architektów młodszego pokolenia, szukających swojej artystycznej drogi. Efektem ich wysiłków były setki realizacji, w których widać umiłowanie ojczystej tradycji i form uważanych za rodzime, dążenie do tworzenia budowli świetnie wpisujących się w polski krajobraz.
Autorka prezentuje zarówno budowle bardziej znane, obecne już w literaturze, jak i dużą grupę świątyń niedostrzeganych, na nowo „odkrytych", a zasługujących na uwagę. Tworzą one spójny obraz architektury o wielkich walorach artystycznych, architektury nieco zapomnianej, zepchniętej bowiem w cień przez coraz silniej uwidaczniające się w epoce II Rzeczypospolitej nurty modernistyczne. Opublikowanie książki s. Anny Tejszerskiej (...) będzie z pewnością znaczącym wydarzeniem naukowym, które przyczyni się do unaocznienia istotnej rangi architektury nurtu narodowego i zajęcia przez nią trwałego miejsca w dziejach współczesnej kultury polskiej.
Z recenzji prof dra hab. Krzysztofa Stefańskiego
Podjęcie tego obszernego i ważnego dla dziejów polskiej architektury zagadnienia uznać należy za niezwykle trafne. Dotychczasowy stan badań, wnikliwie omówiony przez Autorkę, wskazuje na wiele związanych z tematem obszarów badawczych, które do tej pory traktowane były wybiórczo lub fragmentarycznie. W tym kontekście za szczególnie istotny uznać należy założony i konsekwentnie zrealizowany kierunek badań, opierających się w zasadniczym stopniu na przekazach źródłowych zaczerpniętych z niekiedy trudno dostępnych archiwów krajowych i zagranicznych, uzupełniony wizjami terenowymi większości prezentowanych obiektów.
Efekt tych naukowych poszukiwań to nie tylko rzeczowy tekst opisujący wiele zjawisk społecznych i kulturowych towarzyszących wznoszeniu licznych świątyń o cechach stylu narodowego, ale także niezwykle bogaty materiał ilustracyjny, w większości przypadków przedstawianych czytelnikowi po raz pierwszy. Ilustracje prezentują wykonywane przez znakomitych architektów autorskie rysunki koncepcyjne projektów świątyń, których znaczna liczba została zrealizowana w okresie międzywojennym. Część nie doczekała się realizacji, zniszczona została przebudowami, wojennym kataklizmem lub celowo rabunkową eksploatacją po zajęciu Kresów przez Związek Sowiecki. Przekazy ikonograficzne uzupełniają fotografie współczesne, w znakomitej większości sporządzone przez Autorkę podczas wizji terenowych dostępnych obiektów.
Z recenzji dra hab. inż. arch. Marcina Gawlickiego, prof KUL
SPIS TREŚCI:
Wykaz skrótów 9
ZAGADNIENIA WSTĘPNE
1. Problematyka, cel, zakres i metoda pracy 12
2. Stan badań 15
3. Struktura książki 22
I. SYTUACJA BUDOWNICTWA KOŚCIELNEGO W NIEPODLEGŁEJ POLSCE 27
1. Zniszczenia wojenne i potrzeby budowlane Kościoła II RP 27
2. Podział administracyjny Kościoła w Polsce (1918-1939) 35
3. Inwestycje budowlane — zagadnienia prawne, regulacje, zarządzenia państwowe i kościelne 37
II. „STYL NARODOWY" W ARCHITEKTURZE SAKRALNEJ DWUDZIESTOLECIA MIĘDZYWOJENNEGO —IDEE I UWARUNKOWANIA 45
1. „Styl narodowy" — idea i jej źródła 45
2. Niuanse terminologiczne 55
3. Przemiany formalne „stylu narodowego" w polskiej architekturze sakralnej (1850-1939) 59
4. Poszukiwanie form polskiego „stylu narodowego" na tle przemian kultury artystycznej Europy (1850-1939) 63
5. Z myśli duchowieństwa i twórców architektury sakralnej II RP 66
III. ARCHITEKTURA SAKRALNA POLSKI ODRODZONEJ —PROJEKTY I REALIZACJE 81
1. W kręgu oddziaływania lwowskiego środowiska architektonicznego 83
1.1. Źródła, inspiracje, edukacja architektoniczna 83
1.2. Styl „wschodnio-małopolski" 96
1.3. Promieniowanie stylu „wschodnio-małopolskiego" poza krąg kultury łacińskiej 106
1.4. Ku większej prostocie i powściągliwości 107
1.5. Dynamizm swojskiej interpretacji baroku 116
1.6. Kościoły bezwieżowe o dekoracyjnym szczycie 127
1.7. Projekty bliźniacze 140
1.8. „Styl Zygmuntowski" 149
1.9. Syntetyczne ujęcie „swojskości" 153
2. Kościoły kręgu krakowskiego 156
2.1. Środowisko architektów związanych z Krakowem 156
2.2. Kościoły o kompozycji asymetrycznej 158
2.3. Kościoły jednowieżowe o kompozycji osiowej 161
2.4. Kościoły Podhala 168
2.5. Projekt kaplicy na wystawie paryskiej 1925 177
3. Kościoły ziem centralnej i północno-wschodniej Polski —architektura kręgu warszawskiego 178
3.1. W kręgu oddziaływania środowiska warszawskiego 178
3.2. Kościoły bezwieżowe o dekoracyjnym szczycie 182
3.3. W stronę Odrodzenia 192
3.3.1 „Neorenesans ceglany" 192.
3.3.2 „Biały neorenesans warowny" 194
3.4. Szyllerowska interpretacja „stylu narodowego" w międzywojennej architekturze sakralnej 198
3.4.1 Kompozycje „osiowe" 199
3.4.2 Kościoły o formie asymetrycznej 209
3.5. Asymetryczne kompozycje innych architektów kręgu warszawskiego 226
3.6. Twórcza synteza. Koncepcje projektowe Oskara Sosnowskiego 232
3.7. Synteza w kreacjach innych twórców kręgu warszawskiego 242
3.8. Kościoły jednowieżowe — kompozycje „osiowe" 245
3.8.1. Syntetyczne ujęcie „swojskości" 247
3.8.2. Ku barokowej dekoracyjności 264
3.9. Kościoły dwuwieżowe 271
4. Architektura sakralna Wielkopolski i Pomorza oraz Śląska 275
4.1. Wielkopolska i Pomorze 276
4.2. Architektura sakralna diecezji katowickiej 286
5. „Unaradawianie" obcej architektury 2.98
6. Kościoły wota za ocalenie Ojczyzny 308
Zakończenie 315
Aneks 327
Bibliografia 337
Summary 357
Zusammenfassung 361
Riassunto 365
Spis ilustracji 371
Indeks osób 391
Indeks obiektów 399
Katalog
