Model lokalnego centrum usługowego jako narzędzie kształtowania spójności terytorialnej obszarów miejskich

Książka poprzez rekapitulację aktualnych teorii urbanistycznych i przeprowadzenie interdyscyplinarnych badań empirycznych wnosi nową wiedzę z zakresu planowania lokalnych ośrodków usługowych. Jednocześnie pozycja ta może być dobrą płaszczyzną popularyzacji idei LCU [Lokalnego Centrum Usługowego], jako instrumentu podniesienia żywotności osiedli mieszkaniowych, zwiększenia ładu przestrzennego w obszarach zurbanizowanych, sprawiedliwego rozdysponowania zasobów czy kształtowania tożsamości lokalnej.
— fragment recenzji dr hab. Mariana Kachniarza

Opracowanie uznaję za potrzebne i mam nadzieję, że dzięki uporządkowanej i klarownej strukturze będzie chętnie czytane przez interesariuszy LCU, niepowiązanych z akademią. (…) Opracowanie przezwycięża ograniczenia międzydziedzinowe i faktycznie oferuje wieloaspektowe omówienie LCU. Co nawet istotniejsze, jest to opracowanie silnie zakorzenione w danych empirycznych, powiązanych z poszczególnymi teoretycznie opisanymi elementami LCU.
— fragment recenzji dr hab. Katarzyny Kajdanek

SPIS TREŚCI:

Łukasz Damurski
Wprowadzenie 9

Łukasz Damurski, Jacek Pluta, Jerzy Ładysz, Wawrzyniec Zipser, Magdalena Mayer-Wydra
1. Podstawy teoretyczne  13
1.1. Ośrodki usługowe w obszarach zurbanizowanych  15
1.1.1. Rola usług w gospodarce XXI wieku 15
1.1.2. Mechanizm koncentracji i hierarchia ośrodków usługowych 16
1.1.3. Problem suburbanizacji i decentralizacji   18
1.1.4. Problem kurczenia się miast 21
1.1.5. Lokalność usług 22
1.1.6. Przekształcenia sektora usługowego w miastach polskich  24
1.1.7. Determinanty rozwoju sektora usługowego 26
1.1.8. Prywatyzacja i liberalizacja usług publicznych 27
1.2. Geneza i definicja lokalnego centrum usługowego 28
1.2.1. Pierwowzór LCU  28
1.2.2. Definicja lokalnego centrum usługowego  33
1.3. Lokalne centrum usługowe we współczesnym dyskursie urbanistycznym   34
1.3.1. Nowe trendy w projektowaniu osiedli mieszkaniowych 34
1.3.2. Pojęcie standardu wyposażenia w usługi  37
1.3.3. W poszukiwaniu normatywu urbanistycznego 38
1.3.4. LCU a zjawisko kurczenia się miast 40
1.4. Społeczne funkcje LCU  40
1.4.1. Wprowadzenie 40
1.4.2. Repertuar potrzeb realizowanych w osiedlu  41
1.4.3. Usługi a jakość życia 44
1.4.4. Rola osiedla mieszkaniowego w życiu społecznym 46
1.4.5. Komercjalizacja stylu życia  47
1.4.6. Kwestia sąsiedztwa  51
1.4.7. Zbiorowość obsługiwana przez LCU  52
1.4.8. Silne społeczności lokalne  55
1.5. Lokalność i nielokalność  56
1.5.1. Wymiar biologiczny 57
1.5.2. Wymiar społeczny 59
1.5.3. Wymiar geograficzno-konsumpcyjny 63
1.6. LCU jako przestrzeń publiczna  67
1.6.1. Czym jest przestrzeń publiczna? 67
1.6.2. Społeczne znaczenie przestrzeni publicznych  70
1.6.3. Rola zieleni  70
1.6.4. Formy przestrzenne LCU 71
1.6.5. Program funkcjonalny 74
1.6.6. Żywotność (livability) osiedli mieszkaniowych  76
1.7. Klasyfikacja usług 77
1.8. Efektywność ekonomiczna usług  79
1.8.1. Usługi w ekonomii i w gospodarce przestrzennej  79
1.8.2. Efektywność usług rynkowych i nierynkowych 80
1.8.3. Wspieranie działalności LCU ze środków publicznych  82
1.9. LCU jako przedmiot polityki samorządowej 83
1.9.1. Interesariusze w LCU 83
1.9.2. Zarządzanie ośrodkami usługowymi w miastach  85
1.10. Dostępność usług 88
1.10.1. Koncepcja dostępności  88
1.10.2. Dostępność jako przedmiot badań naukowych 91
1.11. Usługi a koncepcja spójności terytorialnej  93
1.11.1. Definicja i dylematy interpretacyjne  93
1.11.2. Terytorialne podejście do rozwoju  94
1.11.3. Skalowalność spójności terytorialnej  96
1.12. Konwersja i hybrydyzacja usług 97
1.12.1. Kompresja czasoprzestrzenna, telepolis i e-topia  97
1.12.2. Między koncentracją a rozproszeniem  100
1.12.3. Czynniki rozwoju usług internetowych 101
1.12.4. Usługi online i offline - podobieństwa i różnice   102
1.12.5. Konwersja, hybrydyzacja i ich konsekwencje  105
1.13. Luki w dotychczasowej wiedzy i teza badawcza  107
1.14. Konceptualizacja problematyki LCU  109

Łukasz Damurski, Jacek Pluta, Wawrzyniec Zipser, Jerzy Ładysz, Magdalena Mayer-Wydra
2. Metody badań  113
2.1. Specyfika badań nad osiedlami  115
2.2. Cel badań 116
2.3. Strategia mixed-methods research  117
2.4. Program i zakres badań  118
2.5. Kryteria wyboru lokalizacji do badań 121
2.5.1. Wybór gmin reprezentujących różne konteksty osadnicze  121
2.5.2. Wybór lokalizacji do badań szczegółowych (studia przypadku)  123
2.6. Siedem studiów przypadku 125
2.6.1. Warszawa: ul. Mołdawska  125
2.6.2. Wrocław: pl. Pereca 125
2.6.3. Ostrów Wielkopolski: ul. Waryńskiego, Śmigielskiego i Paderewskiego 126
2.6.4. Siechnice: Rynek 126
2.6.5. Zabierzów: ul. Kolejowa i ulice sąsiednie  127
2.6.6. Kopenhaga: Sydhavn 127
2.6.7. Praga: Prosek 128
2.7. Delimitacja przestrzeni LCU  128
2.8. Inwentaryzacja urbanistyczna 132
2.9. Ankiety z użytkownikami LCU (PAPI) 133
2.10. Ankiety z usługodawcami (PAPI)  136
2.11. Obserwacja (mapowanie behawioralne)   137
2.12. Wywiady z interesariuszami LCU (IDI)   139
2.13. Badania dostępności czasowej i przestrzennej  140
2.14. Waloryzacja przestrzeni przez użytkowników 143
2.15. Analiza treści dokumentów polityki samorządowej  145
2.16. Agregacja danych 146

Łukasz Damurski, Jacek Pluta, Wawrzyniec Zipser, Magdalena Mayer-Wydra
3. Wyniki badań empirycznych  147
3.1. Profil użytkownika i usługodawcy w LCU 149
3.1.1. Profil użytkownika według mapowania behawioralnego  149
3.1.2. Profil użytkownika według ankiet   151
3.1.3. Profil usługodawcy  153
3.2. Forma przestrzenna LCU 156
3.2.1. Lokalizacja  156
3.2.2. Typologia form przestrzennych LCU 158
3.2.3. Wyposażenie przestrzeni publicznych 159
3.3. Funkcje pełnione przez LCU  160
3.3.1. Aktywność użytkowników w przestrzeniach publicznych  160
3.3.2. Bilans funkcji LCU w oglądzie użytkowników 163
3.3.3. Funkcjonalność LCU w ocenie usługodawców 173
3.3.4. Katalog usług  181
3.3.5. Preferencje przestrzenne użytkowników i usługodawców 183
3.3.6. Rola internetu 188
3.4. Dostępność czasowa i przestrzenna LCU 192
3.4.1. Wzorzec mobilności użytkownika LCU 192
3.4.2. Optymalny zasięg obsługi (catchment area)  198
3.4.3. Czasowa i przestrzenna dostępność usług  202
3.4.4. Relacje między rozmieszczeniem usług a lokalizacją przystanków komunikacji zbiorowej  211
3.5. Planowanie przestrzenne w LCU 216
3.5.1. Interesariusze  216
3.5.2. Dokumenty planistyczne 218

Łukasz Damurski, Jacek Pluta, Wawrzyniec Zipser
4. Model lokalnego centrum usługowego  221
4.1. Globalne wyzwania, lokalne rozwiązania  223
4.2. Główne założenia modelu LCU 224
4.3. Pięć reguł LCU  228
4.3.1. Reguła 1: węzłowa lokalizacja  228
4.3.2. Reguła 2: dostępność piesza  229
4.3.3. Reguła 3: lokalność i tożsamość miejsca  230
4.3.4. Reguła 4: funkcje dedykowane konkretnej społeczności  231
4.3.5. Reguła 5: adekwatna struktura przestrzenna 234
4.4. Strategia działania, czyli jak stworzyć LCU i jak nim zarządzać 235
4.5. LCU warunkiem tworzenia silnej społeczności lokalnej 238
4.6. LCU w służbie spójności terytorialnej 239

Łukasz Damurski
Podsumowanie  241
Wkład w dotychczasowy stan wiedzy  241
Ograniczenia przeprowadzonych badań  243
Kierunki dalszych badań  244

Bibliografia   247

Załączniki   261
Przykładowy kwestionariusz ankiety wśród użytkowników LCU  261
Przykładowy kwestionariusz ankiety wśród usługodawców w LCU  266
Przykładowy scenariusz wywiadu z interesariuszami   271
Przykładowy arkusz obserwacji   273
Wykaz rycin i tabel   275