System powierzchniowej retencji miejskiej w adaptacji miast do zmian klimatu – od wizji do wdrożenia

W ostatnich latach problematyka gospodarowania wodami opadowymi staje się zagadnieniem coraz bardziej wielowymiarowym i wielodyscyplinarnym. W Polsce przeważają systemy kanalizacji rozdzielczej i większość sieci deszczowych odpro­wadza wody opadowe bezpośrednio do odbiornika, bez jakiegokolwiek oczysz­czania, co stwarza poważne zagrożenie dla jakości tych wód. Jest to szczególnie niebezpieczne dla małych cieków płynących przez miasta, w przypadku których gwałtowne zrzuty z systemów kanalizacji deszczowej przekraczają ich możliwości hydrauliczne, a wprowadzany ładunek zanieczyszczeń stanowi poważne zagroże­nie. Do lat 90. ubiegłego wieku uważano, że najlepsze rozwiązanie problemu wód opadowych w miastach powinno polegać na ich sprawnym i szybkim zebraniu oraz odprowadzeniu do odbiorników. Jednak postępująca urbanizacja nieuchronnie wiąże się z zastępowaniem naturalnego pokrycia terenu przez powierzchnie szczelne – nie­przepuszczalne, co prowadzi do wzrostu ilości wód spływających z tych powierzchni. W połączeniu z zachodzącymi zmianami klimatycznymi, które objawiają się m.in. nawalnymi deszczami, prowadzi to coraz częściej do sytuacji, w której odbiornik nie jest w stanie przyjąć spływających wód deszczowych. W konsekwencji dochodzi do zalewania i podtopień – nawet w centralnych dzielnicach miast. Zdarzenia takie określane są mianem powodzi błyskawicznych (z ang. flash flood).

Mimo zagrożeń, jakie niesie ze sobą woda w przestrzeni miejskiej, jest ona inte­gralną jej częścią, mile widzianą przez jej mieszkańców. Z punktu widzenia zdrowia ludzi konieczna jest integracja wody w układzie urbanistycznym. Nowoczesne podej­ście do urbanistycznego planowania tzw. miast wrażliwych na wodę (z ang. water sensitive urban design) zakłada wykorzystanie jak najbardziej naturalnych rozwią­zań technologicznych, tzw. eko-inżynierii. Do takich rozwiązań zaliczamy zielone dachy, systemy bioretencyjne, ogrody deszczowe czy systemy hydrofitowe, które łączą funkcję oczyszczania i retencji oraz zapewniają wiele funkcji ekosystemów, w tym poprawiają bioróżnorodność.

Spis treści

Przedmowa ............................................................................................................................ 7

Wprowadzenie ..................................................................................................................... 9

1. Miasto a zmiany klimatu – Dominika Wróblewska ............................................. 11

1.1. Zmiany klimatyczne ............................................................................................................... 11

1.2. Mitygacja i adaptacja do zmian klimatu ...................................................................... 14

1.3. Polityka Unii Europejskiej .................................................................................................. 15

1.4. Polityka krajowa – strategie i działania wdrażające .............................................. 18

1.5. Planowanie przestrzenne .................................................................................................... 20

1.6. Planowanie przestrzenne i mitygacja ............................................................................ 23

1.7. Planowanie przestrzenne i adaptacja ............................................................................. 28

1.8. Podsumowanie .......................................................................................................................... 40

2. Aspekty prawne zagospodarowywania wód opadowych i roztopowych na obszarach zurbanizowanych – Wojciech Szpakowski ................................... 42

2.1. System prawny Unii Europejskiej .................................................................................... 42

2.2. Wody opadowe w polskim systemie prawnym ......................................................... 45

2.3. Podział wód w Prawie wodnym ........................................................................................ 48

2.4. Własność wód i prawa właścicielskie ............................................................................ 50

2.5. Korzystanie z wód i usługi wodne ................................................................................... 52

2.6. Opłaty związane z zagospodarowywaniem wód opadowych ............................ 56

2.6.1. Opłata za odprowadzanie wód opadowych do wód ................................... 57

2.6.2. Opłata za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej .............................. 59

2.6.3. Opłaty za korzystanie z sieci kanalizacji deszczowej ................................61

2.7. Inne aspekty gospodarowania wodami opadowymi na terenach zurbanizowanych ........................................................................................... 62

2.8. Podsumowanie .......................................................................................................................... 65

3. System powierzchniowej retencji miejskiej – Magdalena Gajewska, Joanna Rayss, Wojciech Szpakowski, Ewa Wojciechowska, Dominika Wróblewska .. 67

4. Zrównoważone gospodarowanie wodami opadowymi w miastach, elementy błękitno-zielonych systemów – Ewa Wojciechowska, Magdalena Gajewska .. 71

4.1. Zagrożenia wynikające z urbanizacji ............................................................................. 71

4.2. Zmiana podejścia do zagospodarowania wód opadowych .................................. 74

4.3. Mała retencja w skali miasta .............................................................................................. 81

4.4. Mikroretencja w skali dzielnicy i posesji ...................................................................... 85

4.6. Podsumowanie .......................................................................................................................... 98

45. Zielona infrastruktura miasta – od skali planistycznej do ogrodu deszczowego – Joanna Rayss ..................... 100

5.1. Wstęp ............................................................................................................................................. 100

5.2. Zielona infrastruktura miasta jako odporny na zmiany klimatyczne system zieleni miejskiej ...................... 101

5.3. Potencjał retencyjny terenów zieleni ............................................................................. 103

5.4. Proekologiczne zarządzanie wodą opadową .............................................................. 107

5.5. Proces projektowy i przykłady rozwiązań ................................................................. 110

5.6. Podsumowanie .......................................................................................................................... 117

6. Etapy wprowadzania, koszty i korzyści zrównoważonego zarządzania wodą w mieście – Magdalena Gajewska ........................ 119

6.1. Cztery poziomy działania ..................................................................................................... 119

6.2. Koszty i korzyści ...................................................................................................................... 122

6.3. Podsumowanie .......................................................................................................................... 127

7. Podsumowanie ................................................................................................................. 128

Bibliografia ............................................................................................................................ 130

Artykuły, raporty, książki ................................................................................................................ 130

Strony internetowe .............................................................................................................................. 133

Akty prawne ............................................................................................................................................ 134

Dokumenty planistyczne .................................................................................................................. 136