Biały czarny czerwony. O symbolice kolorów

Z refleksji nad istotą symbolu we współczesności zrodziła się idea przygotowania wystawy Biały? Czerwony? Czarny? oraz publikacji, których Autorki proponują odczytywanie znaczeń tylko tak niewielkiego wycinka, jakim jest symbolika kolorów.

Żeby przebić się przez gąszcz znaczeń, a całość była jak najbardziej czytelna, ograniczały się tylko do tych kolorów oraz w zasadzie do cywilizacji zachodnio-europejskiej. Czasem tylko, na zasadzie lustra, pokazane zostały odniesienia do innych kręgów cywilizacyjnych. Ważne jest podkreślenie faktu, że kolor w symbolu bardzo często współgra z innymi elementami wpływającymi na jego znaczenia, np. z kształtem lub nazwą. Elementy te są ze sobą w nieustającej relacji, oddziałując na siebie i się wzmacniając. Stąd w opisie poszczególnych zagadnień przytaczamy także i pozostałe elementy.

Encyklopedyczny układ wydawnictwa pozwala na swobodne korzystanie ze zgromadzonej wiedzy, można bowiem „wejść" w nią w dowolnym fragmencie, nie ma tutaj narracji linearnej. Słynny filozof francuski Paul Ricoeur ukuł - bardzo często przywoływaną - frazę: „symbol daje do myślenia"". Mamy zatem nadzieję, że nasza propozycja będzie zaproszeniem do podróży o znaczeniu i symbolice trzech kolorów prowadzącej do łączenia naszych własnych skojarzeń, wiedzy i przyzwyczajeń. Istota symbolu - przypomnijmy - polega bowiem na skojarzeniu i łączeniu obrazu z tym, co w nim uobecnione".
Hubert Czachowski

SPIS TREŚCI:

Przedmowa (Hubert Czachowski)  5

Światło, oko, kolor i kultura  7
Kolor jako symbol  8
Wybielanie i barwienie 10
Czerń, biel i czerwień: kosmos, ciała niebieskie i zjawiska astronomiczne  16
Ciemność, noc, cień, mrok 20

I. Życie i śmierć 23
Mleko 24
Pascha 26
Chleb, mąka 27
Ręcznik obrzędowy 30
Czarna Matka, Czarna Madonna 32
Perła  34
Krew  35
Czerwony Krzyż i Czerwony Półksiężyc  37
Czerwone wino 40
Czerwony, biały i czarny - kolory śmierci i żałoby 43
Ubiór zmarłego 48
Całun turyński, mandylion, chusta św. Weroniki  50
„Czerwone pochówki" 53
Czerwień jako kolor zbrodni 54
Biała śmierć 56
Death metal, black metal 61
Duchy - Biała Dama 62
Biały gołąb 64 Baranek.
Dobry Pasterz. Zmartwychwstanie  66

II. Czystość i brud 69
Anioły 70
Chrzest 72
I Komunia święta 74
Suknia ślubna  76
Lilia  78
Higiena  80
Bielizna  82
Czepek  85
Nałęczka  87
Białe uniformy  88
Biały sport - tenis  92
Śnieg  94
Czarna izba - biała izba  96
Kominiarz  98
Grzech 100

III. Święto 101
Biały obrus  102
Elegancja - czarna suknia ślubna, „mała czarna" 104
Elegancja - frak i cylinder  106
Czarny Anioł  107
Święty Mikołaj 108

IV. Państwo, władza, dostojeństwo 111
Polskie barwy narodowe 112
Barwy województwa kujawsko-pomorskiego  118
Barwy narodowe w sporcie 119
Przywilej toruński  122
Czerwień w reprezentacyjnych wnętrzach 123
Czerwony dywan 125
Biały Dom  127
Czerwony strój jako symbol władzy i dostojeństwa 128
Moda na czerń wśród dawnych władców 132
Czarny strój - znak ludzi wykształconych i urzędników 134
Kolory szat ludzi Kościoła: czerń, czerwień, biel 136
Dostojeństwo, godność, doświadczenie życiowe 137

V. Walka i pokój 139
Rewolucja, czerwony sztandar 140
„Czerwoni" - ruchy lewicowe 143
Czerwony sztandar - pieśń 146
Czerwone maki na Monte Cassino - pieśń 147
Gołąbek pokoju 148
Czerń a faszyzm 149
Flagi: czarna, czerwona, biała 151
Korrida 154
Biała broń 155
Szachy, warcaby 156
Tajemniczy, zamaskowani bohaterowie - buntownicy: Zorro, Batman, Neo 160
Lord Darth Vader (wcześniej Anakin Spywalker)  162

VI. Ogień 163

VII. Miłość 167
Miłość niebiańska i ziemska 168
Biały gołąb - symbol miłości 170
Serce  171
Serce Jezusa, Serce Maryi  174
Walentynki 175

VIII. Płodność, namiętność, seks 177
Czerwień jako symbol płodności  178
Bocian biały  179
Czerń jako symbol płodności  182
Czerwone usta i paznokcie 184
Czerwony strój  186
Czerwień jako symbol grzesznej miłości, wyróżnik prostytutek i domów publicznych 188

IX. Bogactwo 191
Czerwień jako symbol bogactwa 192
Perły  196
Węgiel kamienny 197

X. Magia 199
Czarna - biała magia 200
Szatan 204
Czarownica, czarnoksiężnik 208
Czarny kot 211 Kruk  215
Czerwone jajka 220
Lecznictwo 222
Koral 223 Czerwone nici 225
Czerwona odzież 227
Krasnoludki 228
Czerwony Kapturek 230
Czarna wołga 232

Przypisy 235 Bibliografia 262 Źródła ilustracji 273 Summary (tłum. H. Kaniewska) 289