My i nasi sąsiedzi. Stroje ludowe w województwie śląskim

Województwo śląskie zajmuje bardzo rozległy obszar, nic dziwnego zatem, że nie jest to teren jednolity kulturowo. W granicach województwa (ustalonych w czasie wprowadzania reformy administracyjnej w 1999 roku) znalazły się ziemie śląskie i małopolskie. Na omawianym obszarze występuje zatem bogactwo różnych tradycji kulturowych, w tym ciekawe odmiany kultury ludowej.
Na dziedzictwo kultury ludowej składa się wiele zjawisk i elementów z dziedziny kultury materialnej, sztuki i folkloru, a więc: strój ludowy, typ budownictwa, obrzędy i zwyczaje, folklor muzyczny (pieśni, tańce, instrumenty). Bliskie kulturze są zjawiska z dziedziny języka – gwara i nazewnictwo. Zasięgi niektórych z wymienionych elementów, zwłaszcza jeśli pokrywają się ze sobą, służyć mogą do wyznaczania granic regionów i subregionów kulturowych. Bardzo przydatna jest w tym celu zwłaszcza analiza zasięgów cech gwary i odmian strojów ludowych – te zazwyczaj odpowiadają dokładnie obszarom historycznych ziem i powiatów sprzed około dwustu lat.
Ta ważna zależność, obserwowana w obrębie historycznych ziem, wynika z intensywności kontaktów mieszkańców bliskiej okolicy w przeszłości (spotkania na targach, odpustach), a jednocześnie słabej ówczesnej ruchliwości poza granice parafii, powiatu czy księstwa. Intensywna wymiana wzorów kulturowych i w konsekwencji ich ujednolicenie następowały zatem w obrębie najmniejszych historycznych jednostek terytorialnych. Tak ukształtowały się regiony i subregiony etnograficzne. Ich granice często trwają w świadomości społecznej – zwłaszcza te, które przez wiele lat pokrywały się z granicami administracyjnymi czy państwowymi (np. wielowiekowe granice pomiędzy Królestwem Polskim a Śląskiem, należącym kolejno do Czech, Austrii, Prus).
Różnorodność tradycji kulturowych można poznawać między innymi poprzez strój ludowy. W każdym z historycznych subregionów, składających się na województwo śląskie, ukształtowała się inna odmiana stroju. Niektóre różnią się między sobą tylko niuansami – dotyczy to np. pszczyńskiego i raciborskiego – bo oba należą do grupy ludowych strojów śląskich. Zupełnie inaczej ubierali się mieszkańcy wiosek górskich Beskidu Śląskiego oraz Żywieckiego – w ich strojach widoczne są wpływy tradycji pasterskich, m.in. wykorzystanie skóry (pasy, kierpce) oraz sukna tkanego z wełny owczej na warsztatach we własnych domach i spilśnionego w wiejskich foluszach. Z takiego grubego, szorstkiego sukna wykonywano góralskie gunie i spodnie.
Z kolei stroje ludowe z okolic Częstochowy należą do grupy strojów mazowieckich – charakteryzują się zastosowaniem samodziałowych wełniaków tkanych w pasy. Znanym ośrodkiem tkackim był Mstów, położony na wschód od Częstochowy. Wymienione tu główne typy strojów ludowych to tylko ogólny podział ich odmian, występujących kiedyś na ziemiach tworzących województwo śląskie. O bogactwie różnorodności tych ubiorów, o szczególnych strojach noszonych czasem tylko w jednej miejscowości – np. w Żywcu lub w miasteczku Wilamowice – opowiadała wystawa