Dobra kultury współczesnej w województwie śląskim. T. 1, Urbanistyka i architektura

Dobra Kultury Współczesnej to określenie prawne, zawarte w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Trudno znaleźć inne określenie charakteryzujące w sposób jednoznaczny wszystkie obiekty przedstawione w publikacji. Wspólnym mianownikiem jest czas powstania – pomiędzy 1945 a 2000 rokiem. Każdy z nich posiada również cechę, wartość lub unikatowy atrybut, który sprawił, że dany budynek lub zespół znalazł się na liście przedstawionych obiektów. Wszystkie zatem spełniają warunki definicji „dobra kultury współczesnej”.

Pojęcie „dobra kultury współczesnej” pojawiło się w polskim ustawodawstwie w celu zachowania i ochrony wartościowych obiektów, które zostały zrealizowane w czasach nam współczesnych, zwyczajowo w tym przypadku przyjmuje się okres po zakończeniu II wojny światowej. Są to dzieła, które, ze względu na czas powstania, nie spełniają jednego z kryteriów ustawowej definicji zabytku, a które, zważywszy ich wartości artystyczne lub historyczne, powinny być zachowane dla przyszłych pokoleń. Dobrami kultury współczesnej mogą być m.in. pomniki, miejsca pamięci, budynki (także ich wnętrza lub detale), zespoły budynków, założenia urbanistyczne czy krajobrazowe.

Publikacja składa się z dwóch części. W pierwszej zawarte są teksty Anety Borowik i Anny Syski, uznanych autorytetów w dziedzinie powojennej architektury i sztuki,  dotyczące urbanistyki i architektury obecnego województwa śląskiego, powstałej po II wojnie światowej. Część druga to albumowy katalog obiektów, dobranych według wskazanych wyżej kryteriów.

Zbiór przedstawionych budynków to wynik wiedzy i prac terenowych prowadzonych przez pracowników Regionalnego Instytutu Kultury im. W. Korfantego (a wcześniej przez Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego). Uzupełniają je obiekty „sztandarowe”, takie które stały się już ikonami architektury powojennej (jak np. Hala Widowiskowo-Sportowa w Katowicach, zabudowa uzdrowiskowa Ustronia czy budynki i osiedla powstałe na terenie Tychów). Znaczną część listy zajmują kościoły. Nieprzypadkowo. Kościoły to specyficzna grupa dzieł architektury, które ze względu na swoją funkcję rzadziej ulegają zmianom na przestrzeni lat. Często były projektowane przez uznanych, bardzo dobrych architektów (Stanisław Kwaśniewicz, Stanisław Niemczyk, Adam Lisik i inni). Ponad to, kościoły, pomimo trudności jakie w okresie PRL-u towarzyszyły ich realizacjom, często były tymi obiektami, w których wyobraźnia architekta mogła się swobodniej rozwinąć, dzięki czemu uzyskiwały one nowatorskie bryły, ciekawe rozwiązania przestrzenne czy oryginalne dekoracje. Interesujące obiekty sakralne powstawały nie tylko w dużych ośrodkach miejskich, ale również w małych miejscowościach, co chcieliśmy pokazać w naszym wyborze. Warto zwrócić również uwagę, że w przypadku architektów zajmujących się projektowaniem architektury sakralnej nie uwzględnialiśmy wszystkich zachowanych dzieł, starając się wybrać naszym zdaniem najlepsze i najbardziej reprezentatywne.

Oczywiście nie jest to pełna lista. Doskonałym uzupełnieniem publikacji jest książka Anny Syski „Spodek w Zenicie” wydana w 2020 roku przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, a także wydawnictwa Centrum Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej.