Monografia porządkuje wiedzę na temat warszawskich kamienic, zrealizowanych w okresie poprzedzającym bezpośrednio wybuch pierwszej wojny światowej, w kontekście specyficznych uwarunkowań geograficznych i politycznych Warszawy w XIX wieku oraz związanych z tym konsekwencji widocznych w strukturze urbanistycznej i dominacji pewnych typów zabudowy.
Autor przedstawia w publikacji kluczowe aspekty tych realizacji, takie jak: zamawiający i fundatorzy, architekci i budowniczowie, rozwiązania planistyczne, kształtowanie bryły i przekroju, architektura elewacji, rozwiązania konstrukcyjne, infrastruktura techniczna oraz wystrój i wyposażenie wnętrz.
W monografii podjęta została próba określenia liczby kamienic zrealizowanych w Warszawie od około 1909 do 1914 roku, a także określenia ich stanu zachowania z wyszczególnieniem obiektów rozebranych przed 1939 rokiem, zniszczonych bezpośrednio w wyniku działań wojennych w latach 1939–1945, wyburzonych w konsekwencji poważnych uszkodzeń krótko po zakończeniu drugiej wojny światowej, częściowo rozebranych po 1945 roku w efekcie uszkodzeń wojennych, wyburzonych w latach 1945–1980 w związku z nowymi koncepcjami urbanistycznymi i komunikacyjnymi, rozebranych z innych przyczyn po 1945 roku oraz zachowanych do czasów współczesnych.
Budynki całkowicie zniszczone lub zachowane częściowo zostały odtworzone na podstawie badań archiwalnych, terenowych i bibliograficznych przybliżających wiedzę na temat ich dziejów, ich architektury, konstrukcji i wyposażenia. Zgromadzone materiały umożliwiały m.in. określenie standardu poszczególnych kamienic oraz ich rangi – zarówno w kontekście najbliższego otoczenia, jak też całego miasta.
Badania i analizy przeprowadzone były m.in. w oparciu o nieliczne projekty oryginalne, czasopisma sprzed 1914 roku, archiwalne zbiory fotograficzne, historyczne mapy i plany, księgi hipoteczne i taryfy posesji, dokumentację pomiarową wykonaną po zakończeniu drugiej wojny światowej, publikacje poświęcone zagadnieniu po 1945 roku, a także późniejsze opracowania konserwatorskie dotyczące budynków zachowanych w całości lub częściowo. Zebrana w ten sposób wiedza umożliwiła wyszczególnienie utraconych kamienic o ponadprzeciętnej wartości architektonicznej, historycznej lub naukowej, a także tych, na temat których zachowały się szczególnie wartościowe materiały ikonograficzne i bibliograficzne.
50 szczególnie cennych pod względem standardu, architektury i lokalizacji utraconych kamienic warszawskich z lat od około 1909 do 1914, przedstawiono szerzej w ramach katalogu stanowiącego integralną część niniejszej publikacji. W ramach katalogu starano się ująć m.in. informacje na temat fundatorów, projektantów, dat budowy i zniszczenia, odcienia stylowego, rozwiązań konstrukcyjnych i technicznych, dziejów obiektu, a także wykaz rozpoznanych źródeł bibliograficznych i ikonograficznych. Katalog uzupełniono ilustracjami utraconych kamienic, a także szkicami i rysunkami rekonstrukcji ich fasad i planów.
Z uwagi na wysoką wartość poznawczą oraz szczególną przydatność opracowania w przyszłych badaniach dotyczących dziejów architektury i urbanistyki polskiej, wynikającą z unikatowości części ilustracji, przygotowaną do druku monografię oceniam wysoko. Napisana komunikatywnie i przekonywująco, w sposób świadczący o głębokim zaangażowaniu Autora w proces rozpoznawania istotnych elementów dziedzictwa kulturowego i postawy twórczej architektów, budowniczych, inwestorów czy fundatorów. Opublikowana, przyczyni się do upowszechnienia wiedzy dotyczącej dziedzictwa kulturowego okresu poprzez rozpoznanie warszawskich kamienic zrealizowanych w latach 1909–1914, oraz budynków unicestwionych i uszkodzonych w kolejnych dekadach.
fragment recenzji – dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ
Problematyka dziejów architektury warszawskich kamienic podejmowana była w ostatnich dziesięcioleciach przez wielu badaczy. Ta wbrew pozorom bardzo obszerna tematyka naukowa nie została jednak wyczerpana. W literaturze przedmiotu szczególnie brakuje publikacji opartych o pogłębione kwerendy źródłowe, odnoszące się nie tylko do historii ich przemian, ale przede wszystkim dotyczących struktur i form architektonicznych. Pośród obszernego zasobu kamienic powstałych na przełomie XIX i XX wieku szczególne miejsce zajmują budowle wzniesione w okresie wczesnego modernizmu, czyli w latach 1909–1914. W tym kontekście wybór obszaru badawczego dokonany przez Pana Piotra Kilanowskiego uznać należy za szczególnie trafny.
fragment recenzji – dr hab. inż. arch. Marcin Gawlicki, prof. SSW
SPIS TREŚCI:
Wstęp 9
Stan badań 10
Przemiany w architekturze miast środkowoeuropejskich około 1900 roku 15
Krajobraz architektoniczny Warszawy na początku XX wieku 19
Uwarunkowania historyczne, polityczne i geograficzne 19
Struktura urbanistyczna 21
Typy zabudowy 22
Nowe inwestycje przed rokiem 1914 23
Źródła wiedzy na temat nieistniejących budynków warszawskich sprzed 1914 roku 29
Projekty oryginalne 29
Czasopisma sprzed 1914 roku 30
Archiwalne zbiory fotograficzne 32
Mapy i plany 39
Księgi hipoteczne i taryfy posesji 41
Dokumentacja i pomiary budynków po 1945 roku 41
Publikacje po 1945 roku 45
Opracowania konserwatorskie 46
Warszawskie kamienice doby wczesnego modernizmu (1909-1914) 49
Zamawiający i fundatorzy 49
Architekci i budowniczowie 51
Rozwiązania planistyczne 54
Kształtowanie bryły i przekroju 58
Architektura elewacji 61
Rozwiązania konstrukcyjne 68
Infrastruktura techniczna 71
Wystrój i wyposażenie wnętrz 74
Utracone kamienice warszawskie doby wczesnego modernizmu 77
Kamienice rozebrane przed 1939 rokiem 78
Kamienice zniszczone bezpośrednio w wyniku działań wojennych w latach 1939-1945 80
Kamienice wyburzone w wyniku poważnych uszkodzeń krótko po zakończeniu drugiej wojny światowej 84
Kamienice częściowo rozebrane po 1945 roku w wyniku uszkodzeń związanych z działaniami wojennymi 87
Kamienice rozebrane w latach 1945-1980 w związku z nowymi koncepcjami urbanistycznymi i komunikacyjnymi 89
Kamienice wyburzone z innych przyczyn po 1945 roku 94
Kamienice zachowane do czasów współczesnych 95
Podsumowanie 99
Podziękowania 104
Wykaz kamienic wzniesionych w Warszawie od około 1909 do 1914 roku 105
Katalog wybranych utraconych kamienic z lat 1909 —1914 125
Ceglana 10 (po 1951 roku Pereca 10) 126
Chmielna 57 128
Erywańska 9 (po 1918 roku Kredytowa 9) 130
Franciszkańska 6 132
Hipoteczna 3 134
Hipoteczna 5 136
Hortensji 3 (po 1935 roku Górskiego 3) 138
Hoża 1A 140
Aleje Jerozolimskie 89 (przed 1939 rokiem Aleje Jerozolimskie 75, po 1945 roku Aleje Jerozolimskie 81) 142
Junkierska 50 (po 1918 roku Kozia 50 / Miodowa 3) 144
Kaliksta 6 (po 1918 roku Śniadeckich 6) 146
Koszykowa 40 (od 1915 roku Koszykowa 54) 148
Krakowskie Przedmieście 16/18 150
Leszno 48 (po 1918 roku Leszno 52/54) 152
Marszałkowska 19/21 155
Marszałkowska 25 158
Mazowiecka 1 160
Mazowiecka 3 162
Miodowa 1 / Senatorska 6 (po 1918 roku Miodowa 5 / Senatorska 6) 164
Mławska 5 166 Moniuszki 1 / pl. Warecki 5 (po 1921 roku pl. Napoleona 5) 168
Moniuszki 2A 170 Moniuszki 4 172
Niecała 3 (w latach 1934-1949 Alberta I Króla Belgów 3) 174
Nowolipki 23 176
Nowowiejska 8 (po 1918 roku 6-ego Sierpnia 8, obecnie al. Wyzwolenia 8) 178
Nowo Sienna 2 (po 1916 roku Sienkiewicza 2) / pl. Warecki 3 (po 1921 roku pl. Napoleona 3) 180
Nowo Sienna 3 (po 1916 roku Sienkiewicza 3) 182
Nowy Świat 31 184
Nowy Zjazd 7 / Garbarska 8 186
Okólnik 5 / Szczygla 4A 188
Polna 26 (po 1915 roku Polna 32) 190
Przebieg 2 192
Sienna 30 / Śliska 23 194
Sienna 32 / Śliska 25 196
Służewska 5 198
Smolna 15 / Aleje Jerozolimskie 38 200
Sosnowa 8 202
Szczygla 1 204
Świętokrzyska 35 206
Waliców 14 208
Wielka 82 (po 1918 roku Wielka 26) 210
Wilcza 29 212
Wilcza 35 214
Wspólna 3 216
Wspólna 10 218
Zielna 25 220
Złota 45 222
Złota 62 224
Żelazna 69 226
Streszczenie 229
Bibliografia 231
Indeks nazwisk 251
Katalog
