Tradycja gotycka w architekturze sakralnej Ziem Ruskich Korony

Monografia poświęcona architekturze gotyckiej na Rusi Koronnej. Ruś od innych ziem Rzeczypospolitej wyodrębnia się pod wieloma względami. Bywa też określana jako osobny region artystyczny, którego bogata i różnorodna sztuka powstała dzięki krzyżowaniu się wpływów i inspiracji nadchodzących z rozmaitych kierunków. Jednym z nurtów, który stanowi o bogactwie artystycznym tej dawnej prowincji Korony, jest właśnie architektura nowożytna posługująca się motywami gotyckimi.

Ogólne ramy chronologiczne dla niniejszej rozprawy mieszczą się w epoce III (tj. w czasie, gdy Ruś południowa została zjednoczona pod bezpośrednią zwierzchnością Korony Polskiej), a w ramach owej epoki w okresie pierwszym, od unii lubelskiej (1569) do wybuchu powstania Chmielnickiego (1648).

Omówienia poszczególnych budowli mają częstokroć dość drobiazgowy charakter, zarówno w części opisowej, jak i w partiach dotyczących chronologii powstania dzieł. Stało się tak z tej przyczyny, że w znakomitej większości obiekty te nie były dotąd omawiane i rozwiązania wymagają często kwestie zupełnie podstawowe, jak rekonstrukcja pierwotnej struktury czy ustalenie daty budowy.

Dr Tomasz Zaucha — (ur. 1969), kustosz dyplomowany, kierownik Działu Sztuki Dawnej w Muzeum Narodowym w Krakowie, w oddziale Pałac biskupa Erazma Ciołka. Absolwent historii sztuki w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (1993) oraz w Central European University w Pradze (1994). Od roku 1992 zaangażowany w inwentaryzację zabytków kultury polskiej na Kresach.

"Za podstawową zaletę książki należy uznać bardzo rzetelne zgromadzenie wszystkich informacji z zakresu „pierwszej historii sztuki". Pan dr Tomasz Zaucha udokumentował aktualny wygląd świątyń na bardzo dobrych fotografiach, zgromadził zdjęcia i inne dokumenty ikonograficzne, a także pomiary świątyń. Przeprowadził gruntowną kwerendę archiwalną, „wyciskając" sporo informacji z mocno rozproszonych dokumentów".
Z recenzji prof dr. hab. Piotra Krasnego

SPIS TREŚCI:

I. Wstęp. Stan badań   9
II. Tło dziejowe   17

III. Kościoły ze schyłku XVI i początku XVII w. utrzymane w tradycyjnym typie średniowiecznym   29
Gotyk na Rusi w późnym średniowieczu   29
Architektura sakralna Lwowa w wieku XVI   30
Kaplice zamkowe w Brzeżanach i Międzybożu   33
Kościół w Żydaczowie  39
Kościół w Jazłowcu   43
Kościół w Olesku  51
Kościół w Sokołówce   56
Kościół w Szczercu   60
Kościół w Dawidowie   62
Kościół w Tuligłowach   64
Kościół w Dynowie   67
Kościół farny w Mościskach oraz pozostałe świątynie Mościsk: kościół dominikanów i kaplica Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny  69

IV. Nowe typy budowli gotyckich po roku 1600   79
Architektura kręgu brzeżańskiego   79
Kościół parafialny w Brzeżanach   79
Kościół w Buszczu  93
Kościoły na rzucie treflowym   101
Kościół dominikanów w Czortkowie   101
Kościół w Załoźcach   106
Kościół parafialny w Międzybożu   111
Kościół w Janowie Trembowelskim   114
Kościół w Podhajcach   118
Kościół w Potoku Złotym  123
Kościół w Skale   132
Kościół w Firlejowie   136
Dawny kościół parafialny w Złoczowie   139
Dawny kościół dominikanów w Czernelicy   143
Kościół w Magierowie   149

V. Elementy i motywy gotyckie w architekturze sakralnej 1. poł. XVII w.   151
Wpływ średniowiecznej katedry łacińskiej we Lwowie na architekturę kościołów około 1600 r.   151
Kaplice grobowe   157
Portale kościoła w Dunajowie   174
Sklepienia gotyckie w kościołach o formach nowożytnych   178
Ostrołukowe obramienia okienne   187
Gotyckie budowle cerkiewne, ormiańskie i żydowskie   197
Ostatnie dzieła gotyckiej architektury nowożytnej   216

VI. Tradycje średniowieczne w świątyniach ziem ruskich Korony około roku 1600. Próba podsumowania i interpretacji   219
Stan kościelnego budownictwa murowanego na Rusi Koronnej na przełomie XVI i XVII w.   219
Gotyk w świątyniach nowożytnych i problem definicji stylowej   221
Sytuacja ziem ruskich i jej wpływ na postać architektury  248
Podsumowanie — gotyk na Rusi jako styl wernakularny  258

Wykorzystane materiały archiwalne  262
Bibliografia   263
Summary  279
Indeks osobowy   283
Indeks geograficzny   287