Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku

Monografia obiektu sakralnego, jakim był prawosławny sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku, to mikrohistoria miasta Białegostoku, to historia osadzona w historii pewnej całości, do której oczywiście będą czynione odwołania. To rzecz o pewnej, ściśle wyselekcjonowanej historii, która miała miejsce w tymże mieście w II połowie XIX i I połowie XX wieku. Należy zwrócić uwagę, iż metaplanem historycznym, w którym rozgrywa się ta mikrohistoria są przemiany polityczno-ustrojowo-administracyjne, doświadczenia powstańcze, represje, wolność. Ale jest to też czas przemian gospodarczych, prosperity miasta, exodusu części jego mieszkań-ców, okupacji, dwóch wojen, powstania w getcie, niszczenia wytworów kultury materialnej nacji i religii.

Należy pamiętać też o dziedzinie kultury duchowej. Krystalizowały się wtedy takie sfery, jak tożsamość narodowa, patriotyzm, religia, patriotyzm religijny, interakcje różnej proweniencji w sferze narodowo-religijnej, narodowo-patriotycznej, religijno-patriotycznej. Procesy owe dotyczyły zarówno konkretnych jednostek, jak też poszczególnych grup społecznych, jakimi są: rodzina, organizacja polityczna (partia, stowarzyszenie polityczne), organizacja charytatywna, związek religijny, organizacja sportowa, województwo, gmina, państwo etc. Rzeczona świątynia istniała w latach 1912-1938. Znajdowała się przy obecnej ulicy Sienkiewicza pod obecnym numerem 65. Jest to jedna z najstarszych ulic miasta. Na przestrzeni około 200 lat nosiła różne nazwy. Była więc to Szosa Wasilkowska, ulica Mikołajewska, Nikolaistrasse . Przedmiotem badań jest więc kultura duchowa prawosławia w Białymstoku w latach 1899-1918. Podjęty problem badawczy odnosi się do sfery przejawów życia religijnego prawosławia w tymże mieście końca XIX i początku XX wieku - świątyni. Każdy obiekt sakralny stanowi materialny wytwór życia religijnego. Dotyczy to również prawosławnego budownictwa sakralnego - budowy soboru Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku przy Mikołajewskiej.

SPIS TREŚCI

Spis skrótów 5
Wstęp  7
Rozdział I Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku w latach 1912-1915 . . . 13

1. Prawosławie w Białymstoku w II połowie XIX i pierwszych dwóch dekadach XX wieku   15

1.1. Aneksy   19
1.1.1. Biskupi wileńscy Kościoła prawosławnego w latach 1839-1899   19
1.1.2. Biskupi grodzieńscy Kościoła prawosławnego w latach 1900-1915. . 19
1.1.3. Biskupi białostoccy Kościoła prawosławnego w latach 1907-1915 . 20

2. Podstawy prawne budowy soboru Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku 21

2.1. Prawosławne budownictwo sakralne w rosyjskim ustawodawstwie kościelnym i państwowym   21
2.2. Casus bialostocensis   24

3. Lokalizacja soboru Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku   27
3.1. Dane techniczne placu   29
3.2. Orientacja świątyni   34
3.3. Aneksy   35
3.3.1. Sieć szkolna w Białymstoku w roku 1912 roku   35
3.3.2. Topografia sieci szkolnej w Białymstoku w roku 1912 roku  37
3.3.3. Sieć szkolna w Białymstoku w roku 1912 roku ze względu na organ prowadzący lub założycielski z uwzględnieniem jej topografii . 37
3.3.4. Sektor bankowy w Białymstoku w 1912 roku   38
3.3.5. Topografia sektora bankowy w Białymstoku w 1912 roku  39
3.3.6. Topografia placówek szkolnych i bankowych w Białymstoku w roku 1912 roku (ujęcie porównawcze)  39
3.3.7. Topografia placówek szkolnych i bankowych w Białymstoku w roku 1912 roku (ujęcie sumaryczne)  40
3.3.8. Odpis aktu notarialnego w języku rosyjskim z dnia 15.09.1899 roku (sygnatura ADBG.B.27a/1)   41
3.3.9. Tłumaczenie na język polski odpisu aktu notarialnego w języku rosyjskim z dnia 15.09.1899 roku (sygnatura ADBG.B.27a/2)  42

4. Architektura soboru Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku  44
4.1. Aneksy  60
4.1.1. Fasada wschodnia soboru Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku wg projektu Doncowa  60
4.1.2. Przekrój poprzeczny soboru Zmartwychwstania Pańskiego w w Białymstoku wg projektu Doncowa   61

5. Komitet budowy   62

6. Finanse budowy  66
6.1. Metodologia gromadzenia środków  67
6.2. Przekrój społeczny ofiarodawców  68
6.3. Zgromadzone środki   71
6.4. Dynamika wpłat  72
6.5. Wydatki inwestycyjne  74
6.6. Saldo inwestycji na rok 1918  75
6.7. Aneksy   76
6.7.1. Dokumentacja finansowa szczegółowa wpłat na budowę soboru Zmartwychwstania w Białymstoku w latach 1899-1917 76

7. Historiograficzny obraz i chronologia soboru Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku   88
Epilegomena  93

Rozdział II Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w Bialymstoku w okresie międzywojennym 99

Zakończenie. Sobór Zmartwychwstania po roku 1938   137

Dokumenty archiwalne  141
1. Akt notarialny dot. placu przy ulicy Nikołajewskiej (ob. ul. Sienkiewicza) przeznaczony pod sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku — 1899 rok   143
2. Plan placu cerkiewnego ze wskazaniem miejsca budowy soboru   147
3. Ewidencja ofiar na budowę soboru Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku — lata 1900-1926  148