Secesja w Toruniu: architektura i plastyka, twórcy i dzieła. Zabytki toruńskie młodszego pokolenia

Zbiór rozpraw wygłoszonych podczas jedenastej konferencji z cyklu „Zabytki toruńskie młodszego pokolenia”, zorganizowanej w 2020 roku przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Książnicę Kopernikańską w Toruniu.

Teksty dotyczą zarówno konkretów: pejzażu architektonicznego miasta, twórczości torunianki Julie Wolfthorn, wciąż mało znanej w swoim mieście; jak i detali – z wnętrz kamienic oraz piernikarskich zabytków w tym stylu. Autorzy prezentują najnowsze ustalenia, nowe interpretacje, inspirują podejmowanie konkretnych problemów, budują społeczną bazę dla tego, co stanowi kwintesencję naukowej pracy historyków sztuki, koncentrując się przy tym na zabytkach zapomnianych, nieznanych, niedocenianych, choć poświęcają też uwagę tym "podręcznikowym". Z niewielkich fragmentów, okruchów historii, składają obraz kultury i sztuki dawnego Torunia, w którym najważniejsi są torunianie: twórcy, użytkownicy i odbiorcy sztuki.

Secesja to styl, który „lubi się podobać”. Może ze względu na owo charakterystyczne dążenie do stylowej jedności sztuki, wyrażane np. w aranżacji wnętrz, na eksponowanie rzemiosła artystycznego? Tak jest też z miejscową secesją, która choć nie jest szczególnie reprezentatywna i bogata, niezmiennie zachwyca nie tylko torunian i miłośników kultury końca XIX i początku XX w. Różnorodność artystyczną i ideową secesji oddaje określająca ją terminologia: w Niemczech to Jugendstil, w Austrii – Sezession, we Francji i w krajach anglosaskich – art nouveau, we Włoszech – stile floreale, w Anglii – Arts and Crafts Movement. Jak pisze Iwona Jastrzębska-Puzowska, to efemeryczne zjawisko w sztukach plastycznych przełomu XIX i XX wieku wymyka się precyzyjnym i krótkim definicjom.

Toruńskiej secesji nie poświęcono do tej pory zbyt wiele uwagi – 11. tom z cyklu "Zabytki toruńskie młodszego pokolenia" ma tę lukę nieco zapełnić, a przede wszystkim uwrażliwić na secesyjne konkrety i detale. Bywa, że tych ostatnich nie dostrzegamy, nie tylko detalu architektonicznego na budynkach o cechach historyzujących, ale też ogrodzeń, witryn sklepowych, balustrad balkonów i schodów, listowników itd. Niniejszy, bogato ilustrowany tom ma służyć uwrażliwianiu na przeszłość, ma inspirować do poznawania dziedzictwa kulturowego, a tym samym sprzyjać budowaniu poczucia związku z miejscem. Katarzyna Kluczwajd zacytowała XIX-wiecznego brytyjskiego architekta Joha Belchera: "Architektura jest prozą niewyartykułowanych, ale pięknych myśli i uczuć. Opowiada ona o przeszłości, rejestruje teraźniejszość, wskazuje ideały na przyszłość". Autorzy starają się pokazać owo przesłanie sztuki w relacji przeszłość - dzisiejszość - przyszłość, być pośrednikiem między dziedzictwem kultury a "zwykłymi", choć ciekawymi świata i wrażliwymi na piękno, ludźmi.

Spis tekstów:

5      Oto toruńska secesja... Katarzyna Kluczwajd
13    W kręgu berlińskiej secesji? Kilka uwag na temat secesyjnej architektury regionu
        Iwona Jastrzębska-Puzowska
27    Toruńska kamienica secesyjna - zasób i specyfika form Michał Pszczółkowski
59    Od secesji u piekarza Petera Gehrza do królestwa budowniczego Michaela Bartela:
        o pejzażu architektonicznym Torunia z poczqtku XX wieku
        Katarzyna Kluczwajd
91     Secesja ukryta: wnętrza toruńskich kamienic
        Michał Pszczółkowski
123   Toruńskie zabytki piernikarskie okresu secesji
        Anna Kornelia Jędrzejewska
144   Przypisy
152   Spis ilustracji
156   Noty o autorach tekstów
158   Indeks osób
160   Indeks nazw geograficznych
 

Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski

Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Oddział Toruński; Książnica Kopernikańska, 2021

ISBN 978-83-960224-1-7

ISBN 978-83-919056-9-2

Obj. s. 164, il. kol., cz.-b., format 17x24 cm.