Ornament, forma i symbolika w sztuce ludowej na Żmudzi

Redakcja naukowa i wprowadzenie Justyna Słomska-Nowak.

Imponująca monografia poświęcona żmudzkiej sztuce ornamentu.

Książka Józefa Perkowskiego Ornament, forma i symbolika w sztuce ludowej na Żmudzi to publikacja dotychczas słabo znanego w naszym kraju wspólnego dziedzictwa litewskiej i polskiej kultury, które wyrosło na terenie i z tradycji Księstwa Żmudzkiego ze wspólnej przeszłości Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Umiłowany przez niego żmudzki krajobraz, fascynował go jako artystę-grafika, a poznawany podczas badawczych wypraw terenowych żmudzki lud wzbudzał jego głęboki szacunek. Perkowski funkcjonował na pograniczu kilku kultur- polskiej, litewskiej i żmudzkiej. Los badacza i dzieła jego życia okazał się być tragiczny, tak jak historia tego kawałka Europy. Publikacja książki Józefa Perkowskiego - artysty - etnografa - Polaka, będąca efektem autentycznej fascynacji Żmudzią i jej kulturą, przypomina nam wspólne dziedzictwo wieków.

Józef Perkowski (1896-1940) urodził się w Warszawie, jako jeden z bliźniaczych braci, i wychował w rodzinie ziemiańsko-inteligenckiej. Jego ojciec Seweryn, uczestnik powstania styczniowego, był chirurgiem-urologiem. Natomiast matka należała do starego rodu polskiego ziemiaństwa od wieków związanego ze Żmudzią, z Dziuginianami, koło Telsz. W pierwszych latach życia Józef wraz z rodzeństwem często prze-bywali na Żmudzi w posagowym majątku matki. Właśnie w Dziuginianach zrodziło się w Józefie zamiłowanie do żmudzkich tradycji i sztuki. Józef uczęszczał do Gimnazjum Emiliana Konopczyńskiego w Warszawie. W 1923 r. wstąpił do Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie ukończył z odznaczeniem klasę grafiki artystycznej pod kierunkiem Władysława Skoczylasa. Był członkiem Związku Polskich Artystów Grafików „Ryt". Brał udział w wystawach polskich grafików w Mediolanie, Paryżu, Budapeszcie i Pradze. W działalności artystycznej Józefa dominował drzeworyt, choć uprawiał także miedzioryt i suchą igłę. Tematyka prac to pejzaże, motywy religijne i ludowe. Chętnie sięgał do tematów zaczerpniętych z litewskich legend czy żmudzkiego folkloru. W 1928 r. powrócił na umiłowaną Żmudź, na stałe zamieszkał w Dziuginianach i poświęcił się badaniom żmudzkiej sztuki ludowej. W tym czasie ogłosił w polskich i litewskich czasopismach ponad 20 artykułów na temat sztuki ludowej Żmudzi, plastyki i krytyki artystycznej. Efektem jego wieloletnich badań była praca Ornament, forma i symbolika w sztuce ludowej na Żmudzi, której z różnych przyczyn nie udało mu się opublikować przed 1939 r. Dramat II wojny światowej, napaść sowiecka, zajęcie i zniewolenie Litwy odcisnęły na psychice artysty-etnografa silne piętno, który popełnił samobójstwo 24 lipca 1940 r. Los jego manuskryptu był nie-zwykle powikłany, przez lata uznawany był za zaginiony. W latach 80. XX w. został odnaleziony w Muzeum „Alka" w Telszach, a 1999 r. po przetłumaczeniu go na język litewski ukazał się drukiem. Teraz ukazuje się w języku oryginału.  

SPIS TREŚCI:

Przedmowa (Hubert Czachowski)  /5
Wprowadzenie. Józef Perkowski - artysta i etnograf, badacz kultury Żmudzi (Justyna Słomska-Nowak)  /7
Od redakcji (Justyna Słomska-Nowak, Hubert Czachowski)  /27

ORNAMENT, FORMA I SYMBOLIKA W SZTUCE LUDOWEJ NA ŻMUDZI  /31

O mojej pracy i materiale  /33

Część I. Ornament, forma  symbolika w sztuce ludowej na Żmudzi  /35

1. Wiadomości ogólne  /35
II. Ornament geometryczny  /27
III. Wyobrażenia ciał niebieskich i ozdoby promieniste  /42
IV. Ornament roślinny  /46
V. Ornament figuralny  /49
VI. Ornament i motywy religijne  /52
VII. Różne uwagi  /57
VIII. Wrażenia ogólne  /59

Część II. Wyciąg z materiału ilustracyjnego, próba analizy oraz odnośna literatura  /75

I. Próba odtworzenia linii rozwoju sztuki ludowej na Żmudzi  /75
II. Klasyfikacja poszczególnych motywów (wyciąg z materiału ilustracyjnego oraz wiadomości zebrane)  /76
III. Zdobnictwo ludowe lat ostatnich na Żmudzi  /79
IV. Symbolizm  /80
V. Synteza form i kompozycja ornamentów  /82
VI. Naturalizm  /83
VII. Poszczególne motywy i typy zdobnicze spotykane na całym obszarze Żmudzi  /85
VIII. Literatura i materiały (inne, dokładniejsze do r. 1935)  /88

Część III.  Materiał ilustracyjny i komentarze

Tablice 1- 13 i komentarze  /102
Materiał ilustracyjny "Ornament geometryczny" (część I rozdział II) 

Tablice 14 - 30 i komentarze  /128
Materiał ilustracyjny "Wyobrażenie ciał niebieskich i ozdoby promieniste" (do części I rozdział III) i komentarze 

Tablice 31 - 51 i komentarze  /164
Materiał ilustracyjny "Ornament roślinny" (część I rozdział IV) 

Tablice 52 - 58 i komentarze  /206
Materiał ilustracyjny "Ornament figuralny" (część I rozdział V)

Tablic 59 - 72 i komentarze  /220
Materiał ilustracyjny "Ornament i motywy religijne" (część I rozdział VI) 

Tablice 73 - 80 i komentarze  /248
Materiał ilustracyjny "Różne uwagi" (do części I rozdział VII) i "Wrażenia ogólne" (część I rozdział VIII) 

Tablice 81 - 85 i komentarze  /264
Materiał ilustracyjny "Synteza form i kompozycja ornamentów" (część II rozdział V)

Tablice 86 - 91 i komentarze
Materiał ilustracyjny zdobienia ludowe na Żmudzi poza drewnem

Tablice 92 - 106 i komentarze  /286
Materiał ilustracyjny zdobienie i forma przedmiotów użytkowych na Żmudzi