Nazwać, żeby ocalić. Klasycy myśli konserwatorskiej wobec reliktów przeszłości

Rozważania przedstawione w niniejszej książce poświęcono postaciom, których poglądy uznano za reprezentatywne dla najważniejszych etapów rozwoju myśli konserwatorskiej w okresie od końca XVIII w. do lat sześć-dziesiątych XX stulecia. W opinii wielu historyków okres ten okazał się kluczowy dla kształtowania teoretycznych podstaw działalności konserwatorskiej. Dolna cezura czasowa nawiązuje do osiągnięć rewolucji francuskiej w zakresie inwentaryzacji dóbr narodowych i organizacji państwowych służb konserwatorskich, górna — do ostatnich lat tego procesu, który do-prowadził do kodyfikacji podstawowych założeń konserwatorstwa w dokumencie zwanym Kartą Wenecką (1964) oraz do zacieśnienia współpracy międzynarodowej, czego wyrazem było między innymi utworzenie Interna-tional Council on Monuments and Sites (ICOMOS) w 1965 r.

Spośród wielu materialnych reliktów przeszłości tylko niektóre uzyskują status przedmiotów chronionych. Określa się je słowami, którym daleko do aksjologicznej neutralności: pamiątki, pomniki, zabytki, dobra narodowe, dzieła sztuki, dobra kultury, dziedzictwo. Z perspektywy historyka myśli konserwatorskiej kluczowego znaczenia nabiera zrozumienie kryteriów wartościowania obiektów w ten sposób nazywanych. Krytyczna analiza klasycznych tekstów konserwatorskich z okresu od końca XVIII do lat sześćdziesiątych XX wieku prowadzi do wniosku, że kryteria te są uprzednie wobec formułowanych zasad postępowania konserwatorskiego. Stąd to właśnie historyczne i kulturowe uwarunkowania kategoryzacji reliktów przeszłości, a nie formułowane przez teoretyków zasady, stają się głównym tematem naukowej refleksji. To nowe ujęcie, w dużo większym stopniu uwzględniające rolę języka i rodzimych tradycji w kształtowaniu postaw konserwatorskich, pozwoliłcrna powiązanie dziejów europejskiej myśli konserwatorskiej z przemianami kulturowego obrazu świata w epoce nowoczesności. Rozdziały książki zostały poświęcone takim ważnym dla konserwatorstwa postaciom, jak: Fćlix Vicq-d'Azyr, Eugene Emmanuel Viollet-le-Duc, John Ruskin, Camillo Boito, Alois Riegl, Gustavo Giovannoni i Cesare Brandi.

SPIS TREŚCI:

Wstęp  9

1. Pamiątka, pomnik i zabytek — u źródeł rodzimej myśli konserwatorskiej   15
2. Pomniki jako dobra narodowe i dziedzictwo w okresie rewolucji francuskiej   33
3. Dzieła architektury średniowiecznej w teorii restauracji Eugène'a Emmanuela Viollet-le-Duca   54
4. Pomniki i prawda w konserwatorskich rozważaniach Johna Ruskina 73
5. Pomniki i dzieła sztuki w ujęciu Camilla Boita  91
6. Pomniki — znaki pamięci i kult dawności w teorii Aloisa Riegla  109
7. Miasto jako dziedzictwo — poglądy Gustawa Giovannoniego  130
8. Dzieło sztuki w teorii restauracji Cesarego Brandiego  147
Zakończenie   165
Aneksy  173

Ksawery Zubowski, O kollekcyjach osobliwości   173
Felix Vicq-d'Azyr, Instrukcja sposobu inwentaryzowania i konserwacji na całym obszarze Republiki wszystkich obiektów, które mogą służyć sztukom, naukom i nauczaniu, zaproponowana przez Tymczasową Komisję Sztuki i przyjętą przez Komitet Oświaty Konwentu Narodowego  177
Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc, Restauracja  192
John Ruskin, Lampa pamięci  205
William Morris, Manifest Towarzystwa Ochrony Starych Budynków . .   210
[Camillo Boito], Karta restauracji  213
Camillo Boito, Konserwować czy restaurować  216
Alois Riegl, Restauracja malowideł ściennych w kaplicy św. Krzyża katedry na Wawelu w Krakowie   218
Gustavo Giovannoni, Estetyczne problemy miast zabytkowych   226
Cesare Brandi, Pojęcie restauracji  233

Bibliografia  239 Spis ilustracji   257 Summary  261 Indeks osób  263