Malowidło Philipa Christiana Bentuma z początku XVIII wieku w bibliotece pocysterskiego klasztoru w Lubiążu. Problemy konserwacji – restauracji monumentalnych, barokowych malowideł na podłożu gipsowym

Książka Roku 2014 wg. Zarządu Głównego Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków. Bardzo obszerna, wyjątkowa publikacja szczegółowo opisująca problemy konserwacji i restauracji monumentalnych, barokowych malowideł na podłożu gipsowym.

SPIS TREŚCI:

Od autorki 15
Podziękowania 16

1. Wprowadzenie 21
Stan wiedzy 24

2. Dzieje klasztoru cystersów w Lubiążu 29
Cystersi w Lubiążu 31
Fundacja lubiąska od XII do XVII wieku 31
Barokowa przebudowa klasztoru 34
Wystrój kościoła i pomieszczeń klasztornych 35
Upadek i kasata klasztoru 42
Klasztor w XIX wieku 45
Renowacje w klasztorze 46
Opactwo w czasie II wojny światowej 47
Powojenne losy klasztoru lubiąskiego 48

3. Wnętrza barokowe na Śląsku i ich twórcy 55
Sztuka baroku — „gorączkowe skłębienie" czy przeżycie intelektualne 57
Klasztory 62
Twórcy dekoracji malarskich 63
Odbiór monumentalnych malowideł ściennych 73

4. Barokowa biblioteka 77
Biblioteka lubiąska 79
Dawne wyposażenie biblioteki w Lubiążu 80
Księgozbiór 84
Rola książki w zakonie cysterskim 85

5. Dekoracja malarska biblioteki 89
Kształt architektoniczny biblioteki 91
Iluzjonistyczna architektura jako zarys kompozycyjny dla przedstawień figuralnych 92
Program ikonograficzny dekoracji malarskiej 94
Dysputa teologiczna 94
Jezus nauczający w świątyni • Teologia • Refleksja nad wiarą 95
Królowa Saby przed Salomonem • Filozofia • Poszukiwanie mądrości 96
Ojcowie Kościoła • wieczysta adoracja Boga • mądrość Boża 99
Przedstawienia na ścianach i we wnękach okiennych górnej kondygnacji 101
Malowidła ścian, fasety galerii i wnęk okiennych dolnej kondygnacji 102
Aranżacja Josepha Langera 121
Interpretacja programu ikonograficznego biblioteki 122

6. Philip Christian Bentum 127
Szkic biografii 129
Malarstwo Bentuma 134

7. Zagadnienia artystyczne 134
Realizacja projektu opata Constantina Beyera 139
Wybór techniki 141
Przygotowanie podłoża 141
Kreacja Bentuma 142
Sposób malowania 143

8. Historia prac konserwatorsko-restauratorskich w bibliotece 155
Restauracja 1906-1908 160
Rozległe przemalowanie 164
Prace konserwatorskie 1962-1963 166
Konserwacja-restauracja 1965 169
Podsumowanie wcześniejszych prac konserwatorsko-restauratorskich 173

9. Joseph Langer 179
Działalność artystyczna 181
Realizacje projektowo-konserwatorskie 181
Aktywność zawodowa Josepha Langera 184
Konserwator dzieł sztuki czy artysta malarz? 184

10. Technika i technologia malowidła w bibliotece 187
Badania technologiczne 189
Badania laboratoryjne chemiczne 189
Metodyka badań 189
Badania nieniszczące 198
Charakterystyka technik nieinwazyjnych 199
Metodyka badań 199
Podsumowanie wyników badań nieniszczących 203
Technika i technologia malowidła oryginalnego 213
Technika i technologia warstw dodanych podczas kolejnych konserwacji-restauracji 219

11. Stan zachowania malowidła 223
Stan zachowania podłoża konstrukcyjnego, zaprawy i sztablatury 225
Stan zachowania malowidła na fasecie 244
Stan zachowania warstwy malarskiej 244
Przemycia warstwy malarskiej 244
Zabrudzenia, przebielenia i pociemnienia malowidła 245
Uzupełnienia ubytków warstwy malarskiej, przemalowania 247
Spudrowania, złuszczenia warstwy malarskiej 255
Ubytki warstwy malarskiej 257
Zacieki z wody 257
Wysolenia 258
Spękania malowidła 259
Śruby żelazne 259
Stan zachowania sztukaterii 260

12. Konserwacja-restauracja malowidła 263
Prace badawcze 265
Założenia konserwatorskie 265
Przebieg prac 266
Prace zabezpieczające 266
Usuwanie zabrudzeń powierzchniowych 267
Wstępne utrwalenie warstwy malarskiej i podklejenie odspojeń 267
Usuwanie przemalowań i retuszy 270
Usuwanie soli 274
Podklejanie odspojeń 274
Zastrzyki podtynkowe 274
Zastosowanie mas iniekcyjnych klejących, zbliżonych do struktury tynku 276
Wypełnianie pęcherzy pianką poliuretanową 276
Podklejanie sztywnej sztablatury 277
Wykorzystanie metody stacco do wpasowania płatów sztablatury 278
Wzmocnienie strukturalne zapraw 280
Podłoga galerii 282
Żelazne śruby 282
Uzupełnianie ubytków zaprawy, sztablatury oraz pobiały 283
Nowe okna 286
Utrwalenie warstwy malarskiej 287
Uzupełnianie ubytków warstwy malarskiej 289
Zabiegi interwencyjne 291
Podsumowanie obecnie prowadzonych prac konserwatorsko-restauratorskich 292

13. Potrzeba rekonstrukcji w iluzjonistycznym monumentalnym malarstwie ściennym 295
Metody uzupełniania ubytków warstwy malarskiej w monumentalnych malowidłach ściennych F.A. Schefflera, J.F. Hoffmanna i C.D. Asama 304

14. Projekt konserwatorski biblioteki 315
Próby i projekty rewitalizacji klasztoru 317
Kryteria współczesnej adaptacji historycznych wnętrz 317
Koncepcja odtworzenia barokowej książnicy w klasztorze lubiąskim 318
Konieczność wykonania rozległych rekonstrukcji malowidła 319
Odtworzenie drewnianego wyposażenia biblioteki 322
Podłoga czy parkiet intarsjowany 325
Dekoracyjne działanie książek 326
Restauracja portalu 328
Prace uzupełniające, media 328
Działania dodatkowe 328
Wystawa — suplement do prac konserwatorskich 328

15. Podsumowanie 331
Wpływ techniki i technologii P.Ch. Bentuma na stan zachowania malowidła w bibliotece 333
Obecne prace restauratorskie a konserwacje wcześniejsze 334
Spostrzeżenia na temat restauracji malowideł ściennych na gipsie, problemy techniczne oraz estetyczne 339
Wyjątkowość i piękno malowidła w bibliotece lubiąskiej 344
Bibliografia 347
Spis ilustracji 355
Summary 363
Zusammenfassung 373
barok zabytki konserwacja ochrona zabytków dolny śląsk