Jubilerstwo w międzywojennej Warszawie. Rzemiosło, ludzie, biżuteria

Publikacja jest pierwszą monografią poświęconą wytwórczości biżuterii w Warszawie w latach 1918-1939. W książce znalazły się informacje dotyczące dziejów stołecznej branży, która w okresie międzywojennym próbowała odbudować swoją silną pozycją sprzed wybuchu I wojny światowej. Zasadniczą część pracy stanowi zestawienie ponad trzydziestu firm jubilerskich, wśród których wymieniono zarówno niewielkie jednoosobowe warsztaty prowadzone przez rzemieślników, jak i bogate magazyny oferujące modną diamentową biżuterię. W rozdziale wprowadzającym autorka podjęła próbę scharakteryzowania sytuacji ogółu jubilerstwa w II Rzeczypospolitej, wypełniając tym samym lukę w badaniach nad polskim rzemiosłem artystycznym.  Zdefiniowała podstawowe problemy branży jubilerskiej i wyzwania, jakie stały przed jej reprezentantami w trudnym okresie odbudowy kraju po odzyskaniu niepodległości. Zwracając uwagę na czynniki takie jak poziom zamożności oraz gusta klienteli, wskazała główne tendencje w rodzimej produkcji biżuterii.

Publikacja może być punktem wyjścia dla dalszych badań w zakresie historii jubilerstwa w Polsce.

W jednym z wydawnictw edukacyjnych opublikowanych w Polsce w latach 30. XX wieku „jubilerstwem" określono „produkcję biżuterii, tj. ozdób osobistych, wyrabianych z metali szlachetnych, używanych przeważnie w formie stopów z metalami nieszlachetnymi i z drogich kamieni lub ich imitacji"'. W praktyce - podobnie zresztą jak i dzisiaj -jubilerami nazywano w dwudziestoleciu nie tylko wytwórców, lecz także kupców i przedsiębiorców trudniących się handlem wyrobami biżuteryjnymi2. Podejmując zagadnienie międzywojennego jubilerstwa myślę więc o nim w nieco szerszej perspektywie - jako o gałęzi przemysłu mającej rozbudowaną i jednocześnie bardzo zróżnicowaną strukturę wewnętrzną. W II Rzeczypospolitej u jej podstaw wciąż leżało oczywiście rzemiosło, ale istniały także większe, częściowo zmechanizowane warsztaty, a nawet fabryki masowo produkujące powtarzalne wyroby, takie jak łańcuszki czy dewizki. Biżuterię można było nabyć bezpośrednio od rzemieślnika, a także za pośrednictwem magazynów jubilerskich, które najczęściej dysponowały własnymi pracowniami. Należy przypuszczać, że „wytwórniami jubilerskimi" w dwudziestoleciu nazywały się także drobne zakłady zajmujące się nie tyle produkcją, ile reperacjami. W moim odczuciu nieodłącznym elementem funkcjonowania branży jubilerskiej jest rynek kamieni szlachetnych, o którym - podobnie jak w przypadku pozostałych zagadnień - nie wiadomo zbyt wiele. Mimo wielkiej w ostatnich latach popularności tematów dotyczących polskiej kultury artystycznej międzywojennego dwudziestolecia, obszarem, którym dotychczas całościowo nie zajęli się jeszcze badacze, jest m.in. właśnie ówczesne jubilerstwo. Choć skromność literatury przedmiotu dotyczącej tej dziedziny sztuki użytkowej w II Rzeczypospolitej jest wyraźna, nie powinna jednak dziwić. W powojennej historiografii artystycznej prac poświęconych dziejom biżuterii w Polsce w ogóle jest bardzo mało, a jeśli już, to sytuują się one raczej w ramach badań nad tzw. kulturą materialną, a nie sztuką... ( ze wstępu)

SPIS TREŚCI:

Wstęp 7

Jubilerstwo w II Rzeczypospolitej 15
Rzemiosło 16
Handel 22
Odbiorca 25
Sytuacja branży 28
Biżuteria 58

Branża jubilerska w międzywojennej Warszawie 81
Próby odbudowy pozycji po Wielkiej Wojnie 83
Lata 30 96
Próba charakterystyki 103
Liczebność i struktura wewnętrzna 105
Organizacje branżowe 109
Kształcenie 113

Najważniejsze pracownie i przedsiębiorstwa jubilerskie 117
„Pierwsza Warszawska Wytwórnia Wyrobów Jubilerskich" 117
„II Warszawskie Pracownie Zjednoczonych Jubilerów Kowalski, Pokrzywa i Kowalewski" 119
„I. M. Alland i Synowie" 119
„G. Bargoin" 124
Teofil Bączkowski 126
Bracia Stefan i Eugeniusz Brydak 128
Kazimierz Bretsznajder 129
„M. Chlewicki" / „J. Chlewicki" 132
Elżbieta Danielewicz 133
Apoloniusz Depczyk 137
Stefan Dmowski 138
Aleksander Gąsiewski 139
„K. Głaziewicz" 142
Edward Jagodziński 143
Celestyn Jawidzyk 146
„Jubilart" 146
„N. Korngold" 155
Andrzej Kostaniak 157
„M. Kozłowski" 160
Stanisław Kulesza 161
„L. Lipiński" 165
„W. Upowski" 167
„M. Mankielewicz" 169
Damazy Minkiewicz 172
Maurycy Nadelman 173
„A. Oraczewski" 174
Feliks Plichta 178
Eliasz Ratuszniak 181
„J. Ruszczyński" 182
„M. Rutstein" 190
Mieczysław Spaliński 195
Zygmunt Jan Stępiński 196
„A. Turczyński" 198
Wincenty Wabia-Wabiński 204
„J. Wapiński" 222
Ludwik Wardzyński 226
Jan Wolski 228
Mieczysław Wrześniewski 229

Zakończenie 231

Bibliografia 235
Spis ilustracji 249
Summary 255
Indeks 259