Green belts. Zielone pierścienie wielkich miast

Książka „Green belts. Zielone pierścienie wielkich miast” przedstawia genezę, strukturę i funkcje narzędzi planistycznych służących ograniczeniu rozlewania się miast, a stosowanych od przeszło 100 lat.

W pracy przedstawiono przegląd 23 najciekawszych wdrożonych rozwiązań z całego świata służących ochronie terenów otwartych w otoczeniu wielkich miast, zwanych w języku angielskim „green belts”, a w Polsce zielonymi pierścieniami. Szczegółowo zanalizowano charakterystykę struktury oraz potencjał kształtowania głównych funkcji wybranych zielonych pierścieni Europy, wykorzystując wskaźniki krajobrazowe tak, aby określić możliwości wdrożenia tej koncepcji w Polsce.

Praca skierowana jest do ekspertów: urbanistów, planistów przestrzennych, geografów, architektów krajobrazu oraz tych, którzy dopiero zdobywają doświadczenie, m.in. studentów kierunków związanych z kształtowaniem krajobrazu i zagospodarowaniem przestrzennym, a także  lokalnych działaczy organizacji pozarządowych – wszystkich tych, dla których funkcjonowanie strefy okołomiejskiej ma znaczenie.   

Monografia GREEN BELTS. ZIELONE PIERŚCIENIE WIELKICH MIAST stanowi na polskim rynku wydawniczym pierwsze tak obszerne opracowanie, poświęcone problematyce zielonych pierścieni miast i metropolii. Rezultaty i wnioski z prezentowanych badań powinny stanowić lekturę obowiązkową dla wszystkich osób zajmujących się planowaniem przestrzennym i strategicznym obszarów metropolitalnych, ale też mniejszych miast. Proponowane rozwiązania powinny wejść do kanonu gospodarowania przestrzenią i stać się obowiązkowym elementem planów sporządzanych dla obszarów metropolitalnych.
dr hab. Mariusz Kistowski, prof. UG

Autorka przedstawia istotny problem dotyczący kształtowania obszarów wokół wielkich miast, który ma ogromny wpływ nie tylko na formę przestrzenną miasta, ale przede wszystkim na jego klimat i warunki życia jego mieszkańców. Prze-prowadzone badania skupiają się na jednym z rozwiązań - zastosowaniu idei green be/ts, która może zapobiec niekorzystnym zjawiskom, jeśli zostanie wdro-żona i odpowiednio umocowana w dokumentach planistycznych wspierających wszelkie decyzje inwestycyjne na obszarach w bliskim sąsiedztwie miasta.
dr hab. inż. arch. Irena Niedźwiecka-Filipiak, prof. UPWr

Autorka prezentuje studia nad rozwojem zielonych struktur miast. Uznanie budzi wnikliwa analiza struktur przestrzennych wielkich miast Ameryki i Europy oraz twórcza adaptacja do warunków wynikających z obecnej struktury funkcjonalno--przestrzennej Warszawy. Novum jest umiejętne przełożenie wyników pracy na praktyczny planistyczny wymiar i uwzględnienie w proponowanej koncepcji dynamiki procesów urbanizacyjnych, oczekiwań społecznych i swoistości zasobów środowiska. Praca, poza niewątpliwymi wartościami naukowymi, daje odbiorcy intelektualną przyjemność, wynikającą z inteligentnego ujęcia tematu, przejrzystej struktury oraz świetnego w odbiorze klarownego stylu podawania nawet specjalistycznych
i skomplikowanych treści.
prof. dr hab. Beata Raszka, UPWr

SPIS TREŚCI:

PRZEDMOWA 9

1. WPROWADZENIE  13
1.1. Cel, zakres i problematyka badawcza 13
1.2. Zielone pierścienie - kwestie terminologiczne 17
1.3. Metodyka badań struktury i funkcji zielonych pierścieni  18
1.3.1. Baza informacyjna do analiz potencjału do kształtowania zielonych pierścieni - przykłady europejskie 20
1.3.2. Baza informacyjna do analiz potencjału do kształtowania zielonych pierścieni - przykłady polskie 22
1.3.3. Wskaźniki krajobrazowe wykorzystane do analiz struktury przestrzennej w strefach buforowych  24
1.3.4. Wskaźniki krajobrazowe wykorzystane do analiz potencjału do kształtowania zielonych pierścieni w ujęciu funkcjonalnym 25

2. ROZWÓJ KONCEPCJI ZIELONYCH PIERŚCIENI I POWIĄZANYCH Z NIĄ PODEJŚĆ TEORETYCZNO-METODOLOGICZNYCH 29
2.1. Obszar metropolitalny, tereny otwarte i rozlewanie się miast - przegląd definicji i poglądów 29
2.1.1. Struktura obszaru metropolitalnego 34
2.1.2. Znaczenie terenów otwartych w obszarze metropolitalnym 36
2.1.3. Urban sprawi 43
2.2. Ewolucja koncepcji zielonych pierścieni  47
2.2.1. Granica miasto-tereny otwarte do XIX wieku 47
2.2.2. Krok pierwszy - zielony pierścień jako remedium na stan higieny wielkich miast XIX wieku 49
2.2.3. Krok drugi - od koncepcji do pierwszych rozwiązań planistycznych - rozwój koncepcji zielonych pierścieni w Europie w pierwszej połowie XX wieku 55
2.2.4. Krok trzeci - współczesna ewolucja koncepcji zielonych pierścieni w drugiej połowie XX i początkach XXI wieku 60

3. ZASTOSOWANIE KONCEPCJI ZIELONYCH PIERŚCIENI - STUDIA PRZYPADKÓW 65
3.1. Europa - elastyczna koncepcja zielonego pierścienia  65
3.1.1. Londyn - pierwowzór zielonych pierścieni  65
3.1.2. Manchester - dwa w jednym - zielona infrastruktura w zielonym pierścieniu 69
3.1.3. Paryż i jego La ceinture verte  72
3.1.4. Berlin - system terenów otwartych 75
3.1.5. Wiedeński pierścień lasów i łąk 77
3.1.6. Frankfurt GriinGiirtel - zielony pas czy sieć ekologiczna 80
3.1.7. Rzym - sieć ekologiczna z tradycyjnym rolnictwem w tle 82
3.1.8. Finger Plan Kopenhagi - inspirująca koncepcja zielonych klinów 85
3.1.9. Sztokholm - zielone kliny i ich społeczne wartości 88
3.1.10. Rolnicze serce Randstadu  91
3.1.11. Lekcja europejska 94
3.2. Australia - upadki i wzloty koncepcji zielonego pierścienia 96
3.2.1. Sydney - zielony pierścień, który nie przetrwał 96
3.2.2. Adelaide - pierwszy green bełt na świecie  99
3.2.3. Zielone kliny Melbourne  101
3.2.4. Lekcja australijska 103
3.3. Azja - zielone pierścienie megamiast  104
3.3.1. Pekin - coraz większe pierścienie 104
3.3.2. Tokio - gdy restrykcje są zbyt drastyczne  108
3.3.3. Seul - udany eksperyment 109
3.3.4. Hongkong - w ciasnym pierścieniu  113
3.3.5. Lekcja azjatycka 115
3.4. Ameryka - top-down czy bottom-up 116
3.4.1. Portland - granica rozwoju miasta - konsekwencja i skuteczność 117
3.4.2. San Francisco - przymierze na rzecz zielonego pierścienia - kiełkująca perspektywa 122
3.4.3. Austin - zielony pas dla rekreacji 126
3.4.4. Zielony pierścień Ottawy - własność publiczna 128
3.4.5. Ontario's Greenbelt - top-down i bottom-up 131
3.4.6. Sao Paulo - zielony pierścień jako rezerwat biosfery 135
3.4.7. Lekcja amerykańska 135

4. WSPÓŁCZESNE MODELE ZIELONYCH PIERŚCIENI 137
4.1. Strukturalne modele zielonych pierścieni 137
4.2. Funkcje zielonych pierścieni 144
4.2.1. Funkcja strukturotwórcza 145
4.2.2. Funkcja żywicielska 147
4.2.3. Funkcja rekreacyjna 148
4.2.4. Funkcja środowiskotwórcza 150
4.2.5. Funkcja ekologiczna  151
4.2.6. Funkcja krajobrazowa 151
4.3. Nowe idee w kształtowaniu polityki środowiskowej obszarów metropolitalnych  152

5. POTENCJAŁ DO KSZTAŁTOWANIA ZIELONYCH PIERŚCIENI 155
5.1. Założenia i wybór badanych green beltów 155
5.2. Określenie zasięgu strefy buforowej do analiz zielonych pierścieni 161
5.3. Analiza potencjału środowiska przyrodniczego do kształtowania zielonych pierścieni w ujęciu strukturalnym 163
5.3.1. Proporcje terenów otwartych i zabudowanych w obszarach metropolitalnych 165
5.3.2. Struktura przestrzenna stref buforowych - charakterystyka terenów rolnych 171
5.3.3. Struktura przestrzenna stref buforowych - charakterystyka ekosystemów naturalnych i półnaturalnych 172
5.3.4. Struktura przestrzenna stref buforowych - charakterystyka terenów antropogenicznych  174
5.4. Analiza potencjału do kształtowania zielonych pierścieni w ujęciu funkcjonalnym 180
5.4.1. Funkcje zielonych pierścieni w kontekście świadczeń ekosystemowych 182
5.4.2. Analiza potencjału do pełnienia funkcji strukturotwórczej  185
5.4.3. Analiza funkcji żywicielskiej w strefach buforowych zielonych pierścieni 189
5.4.4. Analiza funkcji rekreacyjnej w strefach buforowych zielonych pierścieni 191
5.4.5. Analiza funkcji środowiskotwórczej w strefach buforowych zielonych pierścieni 201
5.4.6. Analiza funkcji ekologicznej w strefach buforowych zielonych pierścieni 206
5.5. Potencjał do kształtowania zielonych pierścieni - podsumowanie 210

6. PERSPEKTYWY REALIZACJI KONCEPCJI ZIELONYCH PIERŚCIENI W WARUNKACH POLSKICH 215
6.1. Próby wdrożenia koncepcji green bełt w Polsce w świetle KPZK 2030 215
6.2. Potencjał do kształtowania zielonych pierścieni w wybranych miejskich obszarach funkcjonalnych Polski  217
6.3. Zielone pierścienie w obszarach metropolitalnych polskich miast - przegląd rozwiązań 233
6.3.1. Lublin - postulowany zielony pierścień 233
6.3.2. Poznań - pierścieniowo-klinowy system zieleni  234
6.3.3. Łódź - Krąg Przyrodniczo-Kulturowy ŁOM 237
6.3.4. Wrocław - pierścienie i kliny zielonej infrastruktury 238
6.3.5. Warszawa - zielony pierścień stolicy 240

7. WNIOSKI - PRZESZŁOŚĆ, TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ ZIELONYCH PIERŚCIENI  250

SUMMARY 256
LITERATURA 261
SPIS RYCIN 288
SPIS TABEL 293