Ewolucja koncepcji ekspresjonistycznej w niemieckiej i austriackiej architekturze współczesnej

Zarówno aktualny stan wiedzy, jak i samo obcowanie z architekturą prowadzą do jednego wniosku. Tendencja ekspresjonistyczna, w szerokim rozumieniu, domaga się poszerzenia zakresu podstawowych badań, obejmujących problematykę formy, funkcji, techniki i technologii oraz postaw i sposobów podejścia do procesu projektowego. Celem badawczym tej pracy jest określenie istoty koncepcji ekspresjonistycznej, współtworzącej obraz współczesnej architektury. Chodzi nie tyle o samo ustalenie aktualnego zbioru sklasyfikowanych realizacji budowlanych, co o wzbogacanie stanu wiedzy o osobach i zjawiskach powiązanych z rozwojem tej tendencji. To z kolei pozwoli zrozumieć bardziej zaawansowane zależności i kształtujące się na ich podstawie mechanizmy, funkcjonujące we współczesnej architekturze. Niniejsze rozważania mają poza aspektem czysto poznawczym również wymiar utylitarny. Upowszechnianie wiedzy o rzeczonych zagadnieniach wydaje się równie istotne w kręgach naukowych, co wśród projektantów, dlatego ta publikacja jest adresowana do obu środowisk. Zrozumienie teoretycznych podstaw praktyki architektonicznej umożliwia bowiem zarówno krytyczny namysł nad jej istotą, jak i warunkuje jej rozwój. Dzisiejsze następstwa ekspresjonizmu zachęcają do wyjaśnienia jego podstaw, a jednocześnie pozwalają prognozować perspektywy. Chodzi tu o przegląd architektury, która bądź już została oficjalnie zaklasyfikowana jako ekspresjonistyczna, bądź przejawia cechy, które historia uzna w przyszłości jednoznacznie za kontynuację lub reinterpretację tego kierunku, określając zamknięty katalog dzieł reprezentujących nurt.

Spis treści
Wstęp 13
Zarys problemu 15
Przyczynek do badań 16
Zakres terytorialny i czasowy 17
Stan badań 20
Metoda i cel badawczy oraz dodatkowe źródła wiedzy 23
Rozdział 1. Wprowadzenie do zagadnień 25
Uwagi o początkach nurtu 27
Identyfikacja miejsca 27
Kontestacja 28
Abstrakcja 29
Autoekspresja 30
Specyfika pierwiastka ekspresywnego 32
W poszukiwaniu nowego nurtu 32
Dwa ośrodki kształtowania myśli neoekspresjonistycznej 34
Szkoła berlińska 35
Obszary zachodnie i architektura sakralna 40
Ukonstytuowanie się nowych wzorców 45
Rozdział 2. Jednolitość i różnorodność 47
Wielogłos ekspresji 49
Jednolitość i różnorodność związane symbolami 49
Monumentalizm, wzniosłość, elitaryzm i kult jednostki 52
Zwrot ku tradycji 60
Erudycyjny eklektyzm 63
Efekt konfrontacji 71
Rozdział 3. Rzeźbiarski wymiar betonu 75
Beton i nowa jakość plastyczna 77
Rzeźbiarski monolit i architektura sakralna 78
Ekspansja konwencji brutalistycznej poza sferą sakralną 86
Poetyka gór – Betonfelsen 93
Dynamiczne układy kubaturowe 100
Wymowa pustki 102
Rola materiału 111
Rozdział 4. Apoteoza kryształowej estetyki 113
Poetyka szkła i koloru 115
Odsłona brutalistyczna 119
Szklane struktury 125
Na polu dekonstrukcji 128
Szkło jako medium w architekturze 138
Rozdział 5. Od paradygmatu złożoności do schematu dynamicznego 141
Nieredukowalna złożoność relacji przestrzennych 143
Przejście od destabilizacji struktury do dynamizmu 144
Konfrontacja kierunkowa 150
Konfrontacja nowych form z istniejącą materią 153
Dynamizm jako autonomiczne podłoże ekspresji architektonicznej 158
Architektura nieustannej przemiany 172
Rozdział 6. Destrukcyjne mechanizmy ekspresji 173
Siły odśrodkowe 175
Syndrom wewnątrzkulturowych pęknięć 175
Meandry cielesności na drodze do destabilizacji konstruktu estetycznego 181
Czynniki destrukcyjne 182
Przebicia w predefiniowanej strukturze 184
Od supremacji linii do deformacji 196
Źródła dekompozycji ekspresjonistycznej 204
Ekspresjonizm abstrakcyjny, akcjonizm wiedeński i czysta postać procesu 212
Dwie strategie destrukcyjne 229
Rozdział 7. Alternatywa biomorficzna 231
Źródła tendencji biomorficznej 233
Znaczenie Szkoły Grazkiej 235
Eksperyment wiedeński 240
Architektura faunistyczna 242
Znaczenie narracji biomorficznej 249
Rozdział 8. Wielowymiarowość ekspresjonistycznej strategii kolorystycznej 253
Rola koloru 255
Teoria Goethego i jej następstwa 255
Współczesność 258
Środowisko Grazu 259
Alpejska architektura i kontekst miejsca 265
Gabinet osobliwości i wielobarwna mozaika 267
Czystość koloru 270
Podstawowy element kompozycji 274
Ekspresja kolorystyczna 278
Zakończenie 281
Problem katalogowego ujęcia nurtu 283
Stosunki w obrębie tradycji i nowoczesności 284
Potrzeba kontestacji ustalonego ładu i aspekty kontrkulturowe 287
Podsumowanie 289
Bibliografia | Źródła ilustracji | Summary 291