Dzieje Ostródy

Dzieje Ostródy autorstwa Johannesa Miniera ukazały się po raz pierwszy drukiem w 1905 roku. Zostały napisane na zamówienie ostródzkiego magistratu. Autor w latach 1893-1904 pracował w ostródzkim gimnazjum jako nauczyciel języka niemieckiego oraz greki i łaciny. Choć nie był historykiem z zawodu, fakt ten nie pomniejszył wartości stworzonego przezeń dzieła, gdyż pisaniu dziejów miasta towarzyszyła pasja i niezwykła staranność. Opracowanie historii Ostródy od założenia miasta do czasów mu współczesnych oparł na obszernej kwerendzie źródłowej, ówczesnych opracowaniach historycznych, artykułach w regionalnych czasopismach naukowych i miejscowej prasie.

O wartości tego opracowania, do dziś będącego najbardziej wyczerpującą monografią historyczną miasta, decyduje przede wszystkim bogaty materiał źródłowy, dzisiaj w dużej mierze już niedostępny w oryginale. Niniejsza publikacja, której przygotowanie — ponad sto lat później — zbiegło się z 680 rocznicą założenia miasta, jest pierwszym wydaniem książki Miniera w języku polskim. Została ona opatrzona wyczerpującym komentarzem historycznym oraz uzupełniona o dodatkowe ilustracje (w pierwszym wydaniu z 1905 roku materiał ilustracyjny był bardzo skromny), aby współczesny czytelnik łatwiej mógł odnaleźć ślady dawnej Ostródy w dzisiejszej przestrzeni miasta oraz lepiej zrozumieć zmiany, jakie zaszły od czasów Johannesa Miniera.

SPIS TREŚCI:

Od wydawcy   7
Wstęp   9

DZIEJE OSTRÓDY JOHANNESA MULLERA  21
Słowo wstępne   21

CZEŚĆ PIERWSZA RYS CHRONOLOGICZNY NA TLE HISTORII OGÓLNEJ

1. Wprowadzenie
Czas przed założeniem. Kraj Prusów. Zakon 24

2. Czasy zakonu (do 1525)
I. Nazwa Ostródy. Położenie. Powstanie i początki miasta. Znaczenie Lutra z Brunszwiku dla Ostródy 29
II. Dalszy rozwój. Administracja i komturia. Zasięg, dochody i wydatki. Pożar zamku 1381. Pożar miasta 1400. Ostródzki Dom Zakonny. Jego uzbrojenie, zaopatrzenie i sprzęty. Stan posiadania braci zakonnych. Kościół zakonny  33
III. Wojna z Polską i bitwa pod Grunwaldem w 1410 roku. Upadek zakonu w XV wieku. Związek Pruski. Jan Bażyński. Wojna trzynastoetnia. Spór wewnątrz konwentu. Georg von Schlieben. Przegląd wojska na początku XVI wieku. Z życia rycerza zakonu. Wojna z Polską i daremne oblężenie miasta w 1520 roku. Przeobrażenie państwa zakonnego w 1525 roku  46  

3. Czasy książąt elektorów (1525-1701) Utworzenie starostw. Ich system zarządzania i struktura, obszar i zaludnienie. Wojskowość. Zamek. Stan uzbrojenia. Kaplica zamkowa. Hołd ostródzki 1570. Pierwsza wojna polsko-szwedzka. Gustaw Adolf 1628. Jerzy Wilhelm 1632. Jan Chrystian i książęta śląscy, zastaw komornictwa (1633-1643). Zastaw dla Palatynatu-Simmern. Druga wojna polsko-szwedzka. Fryderyk Wilhelm, wielki książę elek-tor 1656. Spustoszenie starostwa. Dochody i wydatki   61

4. Czasy królewskie (od 1701 do współczesności) 76
I. Wiek osiemnasty Sytuacja militarna. Miasto i garnizon. Okupacja rosyjska 1758 do 1763. Starostwo. Jego stan i administracja. Mieszkańcy starostwa i ich klasyfikacja. Poszczególne dane. Dzierżawy. Dochody. Przychody i wy-datki. Faktoria solne 1737. Opodatkowanie. Ogólny obraz miasta około 1740. Pożar miasta 21 lipca 1788  114
II. Wiek dziewiętnasty Szarwark. Okręg i powiat. Zegar miejski. Niefortunna wojna z Francją 1806-1807. Król Fryderyk Wilhelm III i królowa Luiza. Najważniejsze postanowienia z 20 i 21 listopada 1806. Francuzi w 1807. Główna kwatera Napoleona. Szkody i długi. Regulamin miejski 1808. Wyprawa na Rosję 1811. Jezioro Francuskie. Wojny wyzwoleńcze 1813 i 1815. Długi wojenne. Czasy po Francuzach: sprawy militarne. Hrabia von Wrangel. Powstanie polskie 1830/1831. Cholera 1831. Kwatermistrz pułku Eisengraber. Król Fryderyk Wilhelm IV w 1842 pod Grunwaldem. Rok 1848. Polskie powstanie 1849. Druga wizyta królewska 1851. Życie miejskie. Sprawy militarne. Lata 1864 do 1871. Znaczny postęp: szosy, kanały, kolej żelazna. Garnizon. Szczegóły   
161

CZĘŚĆ DRUGA SZCZEGÓŁY Z DZIEJÓW LOKALNYCH

1. Miasto i ludność
I. Miasto: widok ogólny — mury, domy, nazwy ulic, chodniki, oświetlenie (gazownia), mosty, rynek, jarmarki, ulice. Higiena i zdrowie: studnie, wodociągi, oczyszczanie ulic, choroby, kanalizacja, lekarze i inni uzdrawiacze, aptekarze   207
II a. Ludność: jej skład, nazwiska, język; Niemcy i Polacy (Mazurzy), Szkoci, Salzburczycy, Żydzi. Prawo mieszczańskie   239
II b. Ludność: charakterystyka: wykształcenie, kosmopolityzm, moralność, alkohol i tytoń, wierzenia ludowe, zabobony, obłąkanie, obyczaje, praktyki chrześcijańskie, stowarzyszenia, postawa polityczna   261
III. Administracja i posiadłość miejska: herb. Władza nadzorcza, rada, radni miejscy, burmistrz, inni urzędnicy miejscy. Posiadłości wiejskie: Kajkowo, Fiugajny, Mała Ruś, lasy, jeziora. Zabudowania, ratusz  Stan majątkowy: stosunki finansowe, dochody, wydatki, fundacje, szpital, kasa oszczędnościowa, opłaty   284

2. Starostwo Lasy i jeziora. Zamek. Herb komturii i okręgu. Starostowie. Ich upoważnienia, sylwetki. Starościna. Dochód. Pisarze miejscy. Ich sylwetki, uposażenie. Inni pracownicy. Urzędnicy podatkowi. Młyny i żar-na. Podatek bartny. Smolarnie i cegielnie. Browar. Gorzelnia. Gospody. Rzemiosło. Wykształcenie ogólne, szkoły. Stosunki w gminie wiejskiej w 1840 roku, przesądy. Spisy panów niemieckich, starostów lub zarządców, landratów, pisarzy kancelarii i rachmistrzów spichrzowych, leśniczych (gajowych, nadleśniczych)  325

3. Sądownictwo Rozwój sądownictwa. Wyroki sądowe, Język sądowy. Spis urzędników sądowych   368

4. Sprawy wyznaniowe
I. Parafia ewangelicka
A. Kościół: bracia zakonni. Domy Boże. Grunty kościelne. Finanse. Relacje z innymi wyznaniami Kościół jako wychowawca w chrześcijańskich cnotach i dobrych obyczajach. Kościelne instytucje i zwyczaje   381
B. Duchowni: Ich charakter. Obowiązki służbowe. Dochody. Wy-bory. Inwentarze   407
C. Inni urzędnicy kościelni   414
II. Parafia rzymskokatolicka   421

5. Szkoły
I. Szkoły do początku XIX wieku   424
II. Szkoły w XIX wieku: szkoły miejskie. Szkoły wiejskie. Seminarium nauczycielskie. Sierocińce. Liczne dokumentacje i zestawienia   433

6. Poczta   447

7. Rzemiosło, przemysł i handel
I. Zarys ogólny   458
II. Poszczególne rzemiosła i wytwórstwo: słodownicy i piwowarzy  Piekarze. Szewcy. Krawcy. Kowale. Kuśnierze. Garncarze. Przekup-nie/kramarze (budnicy). Masarze i rzeźnia. Tkacze lnu. Sukiennicy. Stolarze. Farbiarze. Murarze. Szklarze. Kominiarze. Kapelusznicy. Garbarze. Wyższe kształcenie stanu rzemieślniczego. Szczegóły na temat handlu i rzemiosła   468 8. Zestawienie informacji o garnizonie I. Spis oddziałów, które stacjonowały w Ostródzie   495

II. Spis oficerów, którzy około 1800 roku stacjonowali w Ostródzie   498

9. Spacer po dzisiejszej Ostródzie   502

10. Rozwój Ostródy w zestawieniach liczbowych (przegląd)   511

-------------------

Spacer po Ostródzie sto lat później   527
Wykaz jednostek miar powierzchni, długości, objętości, wagi i monetarnych   567
Spis niektórych ostródzkich ulic   569
Spis ilustracji   571
Indeks osobowy   583
Indeks nazw geograficznych i etnicznych   621