Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce

Reforma rolna, czyli wywłaszczenie wielkich właścicieli ziemskich i przekazanie części ziemi chłopom, przeprowadzona latach 1944–1945 to jedno z najsłabiej zbadanych wydarzeń w powojennej historii Polski. W czasach PRL próbowano przede wszystkim udowodnić, jak bardzo polepszyła sytuację chłopów i robotników rolnych. Po 1989 roku ukazały się liczne wspomnienia ziemian, opisujące proces wywłaszczenia, a publikacje dotyczące wsi skupiły się na okresie późniejszym, zwłaszcza na chłopskim oporze wobec kolektywizacji i na społecznych konsekwencjach funkcjonowania PGR-ów.

Książka Anny Wylegały wypełnia tę lukę i wpisuje się w obecny trend szerszego zainteresowania historią przez pryzmat losów zwykłych ludzi. Odpowiada na pytanie, jakim doświadczeniem była reforma rolna dla poszkodowanych, czyli ziemian, dla tych, którzy z niej skorzystali, a zatem służby folwarcznej i bezrolnych chłopów, a także rzeszy mniej lub bardziej zaangażowanych świadków.

Autorka przygląda się również konkretnym miejscom i społecznościom: dworom, które po 1945 roku zamieniono na biura spółdzielni, mieszkania dla kierowników PGR-ów, przedszkola, świetlice, domy dziecka i ośrodki zdrowia; wsiom, w których na skutek podziału pańskiej ziemi zmieniła się struktura przestrzenna, hierarchia społeczna, tradycje i życie codzienne. Jest to również opowieść o tym, jaka jest pamięć o reformie – wśród potomków chłopów i potomków ziemian, jakie są współczesne postawy wobec dawnego dworskiego i ziemiańskiego dziedzictwa oraz jak funkcjonuje dzisiaj podworska przestrzeń.

SPIS TREŚCI:

Lista skrótów 7
Wstęp 9

1 „Pan już nie jest dziedzicem". Koniec (ziemiańskiego) świata 19
2 „Podawały tak trochę po uważaniu". Mechanizmy dzielenia ziemi 70
3 „Nie było na wsi spokoju". Lęk, chaos i przemoc`106
4 „Każdy chciał być na swoim". Parcelantów droga do samodzielnego gospodarstwa 140
5 „Dwór nie wieś, dworusy nie chłopy". Przemiana poparcelacyjnej wsi 164
6 „Zacząć wszystko od nowa". Ziemianie bez ziemi 194
7 „I tak nam ten dwór zmarniał potem". Dworska przestrzeń po reformie 240
8 „Wszyscy we wsi wiedzą". Długie trwanie reformy 278
Zakończenie 331

Nota metodologiczna 337
Portrety miejscowości, w których prowadzone były badania terenowe 348
Indeks rozmówców 358
Bibliografia 369
Podziękowania 383
Indeks nazw miejscowych 385