Architektura schronisk i zajazdów w Dolinie Dzikiej Orlicy na pograniczu polsko-czeskim

W książce został poruszony istotny problem zachowania spuścizny kulturowej w sferze rodzimej architektury stosunkowo mało znanego rejonu pogranicza polsko-czeskiego oraz kontynuacji jej formy i detalu w nowo powstających obiektach. Dotyczy to zabudowy o charakterze turystyczno-wypoczynkowym, w tym głównie schronisk i zajazdów. Omawiany obszar „łączy” graniczna rzeka Dzika Orlica będąca jednocześnie świadkiem trwającej tu od stuleci egzystencji i współpracy dwóch narodów. W wyniku drugiej wojny światowej tereny po lewej stronie Dzikiej Orlicy opuścili Niemcy – pozostawili dobrze rozwiniętą infrastrukturę komunikacyjną oraz mieszkalną, a także turystyczno-wypoczynkową, wymagającą jednak dbałości i okresowych remontów. Na ich miejsce przybyli Polacy w większości z Kresów Wschodnich niepewni przyszłości na Ziemiach Odzyskanych. Niespokojne lata po 1945 r., naznaczone w zniszczonej Polsce wszelkimi brakami, a przede wszystkim niestabilną sytuacją polityczną, sprzyjały postępującemu wyludnieniu, początkowo zasiedlonych terenów, i degradacji – zwłaszcza drewnianej zabudowy na terenach przygranicznych. Inaczej przedstawiała się sytuacja po czeskiej stronie rzeki, gdyż tereny nad Dziką Orlicą wraz z zabudową należały po 1918 r. do Republiki Czechosłowackiej, co skutkowało dużo lepszym stanem budynków mieszkalnych i turystycznych widocznym do dziś. Współcześnie poza problemem (szczególnie po polskiej stronie) zachowania drewnianej historycznej zabudowy jest jeszcze inny – dotyczący kształtowania formy i detalu architektonicznego nowo projektowanych budynków o funkcji turystycznej oraz dostosowania ich kubatury do zastanego otoczenia.

W niniejszej publikacji porównana została nowa architektura po stronie polskiej z czeską zabudową turystyczną, w której postrzega się kontynuację (w dobrym tego słowa znaczeniu) miejscowych wzorców regionalnych we współczesnym ujęciu. Dotyczy to również lokalizacji nowych budynków uwzględniającej zarówno to, by nie stały w nadmiernym zagęszczeniu, jak i to, by harmonijnie koegzystowały z istniejącymi obiektami.

Życzeniem autora jest, by dzięki ukazaniu tego tak zaniedbanego, pozbawionego opieki i nadal niszczonego dziedzictwa kulturowego minionych pokoleń – zwrócić uwagę na potrzebę kontynuacji we współczesnej architekturze rodzimych wzorców, żeby Dolina Dzikiej Orlicy wraz z Ziemią Kłodzką stały się znów jednym z najatrakcyjniejszych regionów europejskich.

Książka jest przeznaczona dla szerokiego grona Czytelników, których zainteresowania dotyczą historii kształtowania się architektury regionalnej w Sudetach.

SPIS TREŚCI:

Wstęp   7
Uvod   9
Vorwort   11

1. Wprowadzenie   15
1.1. Uzasadnienie potrzeby badań   15
1.2. Położenie i ukształtowanie terenu  17
1.3. Stan badań, literatura przedmiotu  17

2. Architektura regionalna na Ziemi Kłodzkiej   23
2.1. Formy przestrzenne osiedli wiejskich sprzed 1945 roku   23
2.2. Konstrukcja i forma obiektów  29

3. Rozwój turystyki i sportów zimowych na Ziemi Kłodzkiej w XIX i XX wieku   43
3.1. Miejscowości o wybitnych walorach krajobrazowych i klimatycznych   43
3.2. Masyw Orlicy a sporty zimowe  46
3.3. Wsie letniskowe położone wzdłuż Dzikiej Orlicy   55
3.3.1. Lasówka (Kaiserswalde)   56
3.3.1.1. Historia rozwoju; huta szkła   56
3.3.1.2. Kościół   57
3.3.1.3. Lata międzywojenne   59
3.3.1.4. Po 1945 roku 62
3.3.1.5 Perspektywy  66
3.3.2. Piaskowice (Friedrichsgrund)   69
3.3.3 Mostowice (Langenbriick)   70
3.3.4 Rudawa (Stuhlseifen)   72
3.3.5 Poniatów (Peucker)   72
3.3.6. Niemojów (Marienthal)   78
3.3.7 Lesica (Freiwalde)  79

4. Architektura obiektów turystycznych i wypoczynkowych w miejscowościach nad Dziką Orlicą i na terenach sąsiednich po niemieckiej i czeskiej stronie do 1945 roku   81
4.1. Schroniska i zajazdy inspirowane wyłącznie architekturą regionalną   81
4.2. Schroniska i zajazdy powstałe w dużym stopniu pod wpływem inspiracji regionalnych wyznaczników formy i detalu  81
4.3 Schroniska i zajazdy powstałe w wyniku przebudowy budynków regionalnych  82
4.4 Schroniska i zajazdy pozbawione cech indywidualnych w formie i detalu budowlanym  82
4.5 Schroniska i zajazdy w Dolinie Dzikiej Orlicy powstałe do 1945 roku  82

5. Obiekty powstałe nad Dziką Orlicą po 1945 roku — problem kontynuacji miejscowych wzorców architektury regionalnej   127
5.1. Schroniska i zajazdy reprezentujące formą tzw. uniwersalizm górski, wzniesione po 1945 roku  127
5.2. Schroniska i zajazdy budowane po 1989 roku  127
5.3. Obiekty turystyczno-wypoczynkowe na Ziemi Kłodzkiej o architekturze inspirowanej obcymi wzorcami regionalnymi  130

6. Wnioski   149

Posłowie   153
Doslov  155
Nachwort   157
Podziękowania  159
Bibliografia (wybór)   161