Architektura pozaszkolnych przestrzeni uczenia się dzieci i młodzieży w aspekcie nowych paradygmatów edukacji i miasta

Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie charakterystyki rozwiązań służących edukacji pozaszkolnej dzieci i młodzieży w aspekcie obserwowanych zmian paradygmatu edukacji oraz miasta. 

Spis treści

Wprowadzenie 11

1. Uzasadnienie podjęcia tematu 11
2. Opis badań 11
2.1. Przedmiot badań 11
2.2. Charakterystyka użytkownika/odbiorcy rozwiązań projektowych 12
2.3. Stosowana terminologia/definicje pojęć wykorzystywanych w pracy 13
2.3.1. Aktualny stan badań w obszarach tematycznych związanych z architekturą edukacji pozaszkolnej — przegląd literatury 15 przedmiotu
2.3.2. OBSZAR I — typologia architektury edukacji pozaszkolnej w kontekście przemian społecznych (geneza i program instytucji) 17
2.3.3. OBSZAR II — architektura edukacji dla dzieci w kontekście badań nad dzieciństwem (ang. childhood studies) 21
2.3.4. OBSZAR III — środowisko edukacji a Smart City (nowe technologie i wymagania społeczne a dzieci/młodzież w rozwiązaniach wielopokoleniowych) 28
2.3.5. Podsumowanie stanu badań 32
3. Opis badań wykonanych na potrzeby niniejszego opracowania 32
3.1. Cel i zakres badań 32
3.2. Metoda badań 33
3.3. Główne założenia pracy 33
3.3.1. Kontekst współczesnej architektury edukacji pozaszkolnej (wnioski z przeprowadzonych badań literaturowych) 33
3.3.2. Pytania badawcze 33
3.3.3. Układ pracy 34
3.3.4. Kryteria doboru przykładów do badań własnych 35
3.3.5. Model uwarunkowań społecznych kształtowania rozwiązań architektury edukacji pozaszkolnej — podstawa formułowania kryteriów analiz porównawczych 35
4. Przestrzeń miasta i architektura jako medium edukacji pozaszkolnej 38
4.1. Smart City 39
4.1.1. Definicje inteligentnego miasta 39
4.2. Edukacja w Smart City — organizacja procesu 40
4.2.1. Modele 40
4.2.2. Procesy ukierunkowane na użytkowników 41
4.2.3. Zróżnicowane tryby uczenia się — spektrum miejsc 42
4.2.4. „Topografia" przestrzeni uczenia się 44
4.2.5. Architektura w Smart City 47
4.2.6. Podsumowanie 48

I. Architektura instytucji oświaty pozaszkolnej — geneza i typy rozwiązań współczesnych 51

1. Wprowadzenie do części I 51
2. Definicje instytucji edukacji pozaszkolnej — podstawowe typy rozwiązań współczesnych jako rezultat ewolucji w XX w. 51
2.1. Podstawowe definicje w języku polskim 51
2.2. Podstawowe typy placówek 52
3. Geneza współczesnych typów placówek edukacji pozaszkolnej w Polsce i na świecie (proces ewolucji od II poi. XIX do końca XX w.) 53
3.1. Domy ludowe / społeczne / oświatowe / uniwersytety robotnicze w okresie od XIX w. do II wojny światowej 54
3.1.1. Osady ludowe (uniwersyteckie) 57
3.1.2. Pałace ludowe, domy społeczne 59
3.1.3. Domy oświatowe 62
3.1.4. Innowacyjność pierwszych domów społeczno-oświatowych zrealizowanych od II poł. XIX w. do II wojny światowej 62
3.2. Miejsca edukacji przez sport — towarzystwa gimnastyczne/kluby sportowe od II poł. XIX w. do II wojny światowej 63
3.2.1. YMCA/YWCA 63
3.2.2. Sokolnie (koniec XIX w. do II wojny światowej) 66
3.2.3. Innowacyjność towarzystw gimnastycznych/klubów sportowych realizowanych od II poł. XIX w. do II wojny światowej 70
3.3. Instytucje oświaty pozaszkolnej realizowane do poł. XX wieku (wnioski dotyczące rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, organizacyjnych, programowych i technicznych) 70
3.4. Wielofunkcyjne placówki oświatowo-kulturalno-wychowawcze w II poi. XX w. 71
3.4.1. Centra dla dzieci/młodzieży realizowane w II poł. XX w. 74
3.4.2. Innowacyjność centrów dla młodzieży — wielofunkcyjnych placówek oświatowo-kulturalno-wychowawczych realizowanych w latach 50.-70. XX w. (wnioski dotyczące rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, organizacyjnych, programowych i technicznych) 78
3.5. Miejsca edukacji naukowej — wszechnice od końca XIX w., muzea nauki i planetaria w wieku XX 79 3.5.1. Uniwersytety ludowe od II poł. XIX w. 80
3.5.2. Centra nauki/muzea edukacyjne — ekspozycje od II poł. XX w. 80
3.5.3. Planetaria — geneza „teatru gwiezdnego nieba" i jego rozwój w XX w. 83
3.5.4. Innowacyjność miejsc edukacji naukowej w wieku XX (wnioski dotyczące rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, organizacyjnych, programowych i technicznych) 86
3.6. Podsumowanie — miejsca edukacji pozaszkolnej w XX w. — geneza architektury edukacji pozaszkolnej 88
4. Miejsca edukacji pozaszkolnej/rozwiązania najnowsze (powstałe po 2000 r.) 92
4.1. Najnowsze rozwiązania domów/centrów kultury 93
4.1.1. Funkcjonowanie placówek kulturalno-oświatowych w różnych krajach — kontynuacja tradycji a rozwiązania najnowsze 93
4.1.2. Wielofunkcyjne centra integracji młodzieży (rozwiązania najnowsze) 96
4.1.3. Podsumowanie — architektura domów i wielofunkcyjnych centrów kultury, rozwiązania najnowsze, ewolucja modelu 99
4.1.4. Dziecięcy dom kultury (studium przypadku) 100
4.1.5. Wielopokoleniowe lokalne centrum (studium przypadku) 105
4.1.6. Wielopokoleniowy ośrodek wspólnotowy (studium przypadku) 110
4.2. Miejsca edukacji przez sport — rozwiązania najnowsze 113
4.2.1. Kluby sportowe z tradycjami — nowe interpretacje modelu YMCA 114
4.2.2. Lokalne ośrodki młodzieżowego sportu (na przykładzie miejskich ośrodków kajakarskich) 116 4.2.3. Podsumowanie — miejsca edukacji przez sport (rozwiązania najnowsze, ewolucja modelu) 116 4.2.4. Zespół wielofunkcyjny z częścią sportową (studium przypadku/eksperyment okazjonalny) 117
4.3. Miejsca pozaszkolnej edukacji naukowej — przestrzeń popularyzacji wiedzy (rozwiązania najnowsze) 123
4.3.1. Centrum edukacji naukowej (muzeum i park edukacyjny, planetarium, nowe możliwości techniczne a ewolucja modelu — rozwiązania najnowsze) 123
4.3.2. Podsumowanie — centrum edukacji naukowej, ewolucja modelu 130
4.3.3. Miejsce popularyzacji nauki w kampusie uniwersyteckim (studium przypadku) 132
5. Podsumowanie części I. Architektura instytucji edukacji pozaszkolnej —spektrum rozwiązań, typologiczne zróżnicowanie i cechy wspólne 136

II. Młody człowiek w mieście — transfer idei do przestrzeni publicznej 139

1. Wprowadzenie do części II 139
2. Emancypacja dzieci w XX w. — sylwetka użytkownika architektury 139
3. Poszukiwanie idealnej przestrzeni dla dziecka w I pol. XX w. 140
4. Ogród/plac zabaw jako pole doświadczeń 142
5. Wybrane rozwiązania miejsc zabawy w przestrzeni publicznej 145
5.1. Ogrody jordanowskie 145
5.2. Parki przygód — przygodowe/śmieciowe place zabaw 148
5.3. Ruch budowy amsterdamskich placów zabaw, A. Van Eyck & J. Mul-der,
C. Van Eesteren (1947-78) 151
6. Potencjał zabawy — dzieciństwo a przestrzeń publiczna miasta 152
6.1. Urban Re-identification Grille, P.A. Smithsons & N. Henderson (1953) 153
6.2. New Babylon (Towards an Alternative Society), Holandia, Constant Nieuwenhuys (1956-74) 154 6.3. Fun Palace, Londyn, W. Brytania C. Price, J. Littlewood, G. Pask (1959-1961; 1961-64) 155
6.4. Inspiracje kulturą dziecięcą a kształtowanie przestrzeni publicznej
postmodernistycznego miasta 157
7. Współczesny ogród zabaw — miasto => budynek 157
7.1. Inspiracje zabawą w kształtowaniu architektury uczenia się przez uczestnictwo w kulturze 159 7.2. Współczesne parki przygód/lokalne centrum jako miejsce edukacji przez uczestnictwo w kulturze (studium przypadku) 162
7.3. Współczesne parki przygód/lokalne centrum kultury i aktywności fizycznej (studium przypadku) 164 7.4. Współczesne parki przygód/„śmieciowe" muzeum (studium przy-padku) 167
7.5. Współczesne parki przygód/centrum sztuki (studium przypadku) 171
8. Potencjał dziecięcej zabawy w projektowaniu 174
8.1. Dzieci jako inspiracja procesów rewitalizacyjnych 174  
8.2. Architektura w oczach dzieci/struktura zabawy edukacyjnej/modelowanie przestrzeni 176
9. Podsumowanie części II. Przestrzeń dziecka wbudowana i zapisana w pa-mięci miasta 180

III. Eduarchitektura — przestrzeń permanentnej edukacji w Smart City 181

1. Wprowadzenie do części III 181
2. Architektura edukacji przez uczestnictwo w kulturze — permanentna przestrzeń uczenia w inteligentnym mieście 181
3. Rozwiązania zogniskowane na informacji i zasobach wiedzy 183
3.1. Informacja o miejscu zapisana w architekturze budynku 183
3.2. Materializacja informacji w architekturze — aranżacje przestrzeni 186
3.3. Materializacja informacji w architekturze — kształtowanie fasady budynku 188
3.4. Przestrzeń przyjazna wymianie informacji 190
3.5. Informacja a kształtowanie architektury kultury i edukacji (typy rozwiązań — podsumowanie) 195 4. Rozwiązania zogniskowane na komunikacji i wymianie wiedzy (wybrane aspekty kształtowania relacji budynek/przestrzeń społeczna) 195
4.1. Przestrzeń publiczna a miejsca udostępniania zasobów/inspirowanie sytuacji komunikacyjnych 196 4.2. Przestrzeń uczenia się jako struktura ciągła — sprzyjające komunikacji, wymianie doświadczeń i integracji wiedzy rozwiązania w zespołach na szlakach i ścieżkach rekreacyjno-edukacyjnych 205 
4.3. Architektura instytucji w modelu dialogowym — komunikacja i wy-miana wiedzy jako inspiracja rozwiązań projektowych 211
4.4. Komunikacja i społeczność a kształtowanie architektury kultury i edukacji (typy rozwiązań — podsumowanie) 212
5. Rozwiązania zogniskowane na ekspresji i twórczości 214
5.1. Rozwiązania sprzyjające kreatywnemu uczeniu się—uporządkowana struktura a fleksybilność, elastyczność, swoboda kształtowania 215
5.2. Ewolucja idei — porządkowanie struktury a wpływ nowych technologii 218
5.3. Przestrzeń edukacji przez uczestnictwo w kulturze — porządkowanie struktury
a rozwiązania zielone 222
5.4. Przestrzeń edukacji przez uczestnictwo w kulturze — narracje 227
5.5. Radość i ekspresja a architektura obiektów kultury i edukacji
(typy rozwiązań — podsumowanie) 227
6. Strefy nabywania materiałów edukacyjnych 228
6.1. Strefa usługowo-handlowa — przygotowanie do doświadczeń o charakterze edukacyjnym 228
6.2. Strefy nabywania materiałów edukacyjnych (typy rozwiązań —podsumowanie) 230
7. Podsumowanie części III. Eduarchitektura i permanentna przestrzeń uczenia się w Smart City 231

Podsumowanie — wnioski końcowe, model zintegrowany 233

Bibliografia 241
Spis ilustracji 266
Spis tabel 287
Streszczenie 290